وزارت دادگستری ایالات متحده، ماه گذشته در بیانیهای از انهدام سه شبکه سایبری به بهانه تامین مالی تروریسم شامل تیپهای القسام، شاخه نظامی حماس در فلسطین، القاعده و داعش خبر داد. وزارت دادگستری اعلام کرده است که این تلاش منجر به مصادره بزرگترین کیف ارزهای دیجیتال سازمانهای تروریستی شده است.
استفاده روزافزون آمریکا از تحریمهای مالی و سایر انواع فشارهای اقتصادی برای خنثی کردن تهدید و یا تغییر رفتار یک کشور، به جای استفاده از ابزار نظامی، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. ایران یکی از برجسته ترین اهداف این نوع سیاستها بوده است. دخالتهای مالی آمریکا در امور ایران، این کشور را به رکود اقتصادی عمیقی فرو برده است و کمپین «فشار حداکثری» ترامپ نیز اوضاع را بدتر کرده است.
اثربخشی تحریمهای مالی به عوامل مهمی بستگی دارد اما دو مورد از سایر موارد اهمیت بیشتری دارد: برتری دلار آمریکا به عنوان ارز ذخیره جهانی و توانایی واشنگتن در کنترل جریان پرداختها.
در زرادخانه تحریمهای مالی آمریکا چندین سلاح وجود دارد که سه مورد از رایجترین آنها عبارت است از: مسدود کردن حسابهای بانکی، توقیف داراییها و مسدود کردن دسترسی به جامعه جهانی بین بانکی که به آن سوئیفت گفته میشود. ایالات متحده پس از ۱۱ سپتامبر استفاده خود را از سلاحهای اقتصادی و مالی افزایش داد اما دونالد ترامپ با استفاده از دلار به عنوان سلاحی در جهت پیشبرد اهداف سیاست خارجی خود، تاکتیک فشار اقتصادی آمریکا را به سطح تازهای رسانده است.
در واکنش به تسلط دلار در سیستمهای مالی جهان، چندین کشور از جمله ایران، چین و روسیه، شروع به جستجو میان گزینههای جایگزین کردهاند. اما این کشورها به دنبال ایجاد یک ارز حاکمیتی مختص به بانک مرکزی خود نیستند. تهدید برجستهای که اکنون برای دلار وجود دارد، رشد و اقبال ارزهای دیجیتال و گسترش سیستمهای تسویه حساب بر بستر بلاکچین است.
ونزوئلا که به شدت تحت تاثیر تحریمهای ایالات متحده قرار گرفته است، در فوریه ۲۰۱۸ سعی کرد ارز رمزنگاری شده خود را معرفی کند تا با کمک آن با فشارهای مالی واشنگتن و ابرتورمی که در این کشور ایجاد شده بود، مقابله کند. پترو، ارز رمزنگاری شده ونزوئلا که توسط ذخایر نفت این کشور پشتیبانی میشد، به سختی شکست خورد؛ اما تجربه تلخ کاراکاس بحثهای گستردهای برای ایجاد رمزارزهای ملی ایجاد کرد.
در همان سال، ایران اعلام کرد که با استفاده از فناوری بلاکچین، قصد ایجاد زیر ساخت مالی جدیدی را دارد که تاثیری از تحریمهای تحت هدایت آمریکا نپذیرد. اندکی بعد، بانک مرکزی ایران پیشنویس ساختار قانونی صدور رمز ارز بر پایه تکنولوژی بلاکچین متن باز هایپرلجر فابریک (open-source blockchain technology Hyperledger Fabric) را منتشر کرد.
البته بعضی موارد عجیب در این میان وجود دارد: کدهای متن باز هایپرلجر فابریک به منظور ایجاد شبکههای بلاک چین قابلردیابی و با اهدافی نظیر جلوگیری از سواستفاده از کودکان کار، سرقت منابع طبیعی، خسارت زیست محیطی و سایر فعالیتهای مشکوک تجاری ابداع شده بودند؛ اما به نظر میرسد اکنون این فناوری به موهبتی برای کشورهایی تبدیل شدهاست که قصد دارند علیه سیستم موجود به پاخیزند.
در این میان، سرعت پیشرفت ایران قابلتوجه بوده است. این کشور در ژانویه سال گذشته، نسخه ۰.۰ این رمز ارز را صادر کرده است که رمزارزهای جهانی را به رسمیت میشناسد و اجازه تجارت با آنها را صادر میکند. اما استفاده از آنها را برای پرداختهای داخلی ممنوع اعلام شد. در اوایل سال جاری، نهادهای نظارتی ایران اجازه واگذاری مجوزهای استخراج رمزارزها را صادر کردند. بیش از ۱۰۰۰ مجوز استخراج رمزارزها توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت صادر شده است که بسیاری از آنها به شرکتهای بین المللی از جمله شرکتهایی در ترکیه اعطا شده است.
در ماه آوریل، شرکت تُرک استخراج رمز ارز به نام iMiner طرحی بلندپروازانه را برای راهاندازی ۶ هزار دستگاه استخراج با ارزش ۷.۳ میلیون دلار در استان سمنان ایران آغاز کرد. چنین سرمایه گذاریهایی به این معنی است که این صنعت توانایی افزودن ۸.۵ میلیارد دلار به اقتصاد شکننده کشورهای خاورمیانه را دارد.
با این وجود اگرچه بهسختی بتوان این اقدامات را تهدیدی جدی برای سلطه دلار آمریکا به شمار آورد؛ اما نباید پیامدهای یک سیستم مالی جایگزین، دستکم گرفته شود. یک ارز رمزنگاری شده ملی میتواند یکی از آزاردهندهترین مشکلات در تجارت بینالملل یعنی نیاز به ارز ذخیره را مرتفع کند.
پکن اما در مسیری متفاوت قرار گرفته است. چین در حال حاضر بیش از نیمی از ظرفیت استخراج ارزهای دیجیتال جهان را در اختیار دارد. پکن قصد دارد تا به اقتصاد پیشرو در جهان تبدیل شود؛ اما یوان هنوز نتوانسته است جایگاه خود را در تجارت جهانی بدست آورد و تهدیدی فوری برای سلطه دلار نیست. با این وجود چین نیز اقدام به ارائه یک ارز دیجیتال ملی کرده است که میتواند چالشی مستقیم برای دلار ایجاد کند. ابعاد بازار داخلی چین در کنار اقبال گسترده مردم دنیا از سیستم پرداختهای همراه، میتواند باعث گسترش سریع استفاده از یوان دیجیتال شود.
بانک مرکزی چین در ماه آوریل برنامه آزمایشی ارز دیجیتال خود را در چهار شهر شنژن، سوژو، چنگدو و شیونگان شروع کرده است. تجربه چین در حوزه رمزارزها میتواند به ایران کمک کند؛ به ویژه این که اقتصاد ایران به طور فزایندهای به این غول آسیا وابسته است. با این حال رمزارزهای دو کشور کاملا متفاوت از یکدیگر عمل میکنند.
سیستم مالی سنتی چین اجازه رصد دقیق اقتصاد را به این کشور نمیدهد چرا که در این کشور بسیاری از افراد حساب بانکی ندارند. استفاده از یوان دیجیتال میتواند به این کشور در رصد الگوی هزینههای شهروندان و کشف انحرافات موجود کمک کند. گفته میشود برای استفاده از یوان دیجیتال هیچ نیازی به داشتن حساب بانکی نیست و تنها میتوان با استفاده از اپلیکیشنهای لازم اقدام به مبادله این ارز کرد. همچنین این ارز دیجیتال به چین اجازه مبارزه با شبکه عظیم بانکداری سایه (معاملات مشکوک) میدهد. گفته میشود ارزش معاملات غیررسمی در چین بالغ بر ۸.۴ تریلیون دلار است.
از طرف دیگر ایران قصد دارد از رمزارز خود تنها در بازار بینالمللی انرژی استفاده کند و از هرگونه استفاده داخلی از این رمزارز خودداری میکند.
دولت آمریکا که از جاهطلبیهای ایران آگاه است در واکنش به این اقدامات گام برداشته است. در دسامبر ۲۰۱۸، کنگره آمریکا قانون جدیدی وضع کرد تا در صورتی که ایران به سمت ایجاد رمزارز ملی حرکت کند، این کشور را هدف تحریمهای بیشتر قرار دهد. در لایحه بعدی، مجازات مالی علیه هر نهاد یا شخصی که ایران را در توسعه رمزارزها و یا حتی تسهیل دسترسی به تکنولوژیهای مربوطه همراهی کند، اضافه شد. این موضوع میتواند به محل تشدید تنشها میان چین و آمریکا تبدیل شود.
آمریکا برای حفظ سلطه دلار باید به سرعت به سمت ایجاد دلار دیجیتال حرکت کند. تاکنون اما سران ایالات متحده در انفعال خاصی به سر میبرند؛ بهگونهای که حتی جنجال بر سر مجوز استفاده از ارزهای دیجیتال نیز هنوز در این کشور ادامه دارد.
اکنون کانون جنگ فناوری میان واشنگتن و پکن روی شرکت هواوی معطوف شده است اما جنگ اصلی بر سر کنترل ساختار مالی جهان است و در این میان، باید گفت تلاشهای چین در زمینه توسعه رمزارزها شروعی خوب به شمار میآید.
منبع: Scmp