نگاهی به سیل تحریم‌های غرب علیه روسیه و تبعات آن

با حمله روسیه به اوکراین، کشورهای غربی تحریم‌های متعددی علیه روسیه وضع کردند. اگرچه این تحریم‌ها در ابتدا چندان مهم نبودند و باعث انتقادات شدیدی علیه کشورهای غربی شد، اما رفته رفته به شدت آنها افزوده شد و گفته می‌شود در ادامه باز هم تحریم‌های جدیدی علیه روسیه اعمال خواهد شد.

اما تا امروز چه تحریم‌هایی علیه روسیه وضع شده است؟

اتحادیه اروپا، ایالات متحده، بریتانیا و سایر متحدان توافق کرده‌اند که بانک‌های منتخب روسیه را از سیستم پیام‌رسانی سوئیفت حذف کنند. این کار امکان انتقال روان و سریع پول را برای بانک‌های روسی سخت می‌کند. البته این کار لزوما از پرداخت‌های مالی به روسیه جلوگیری نمی‌کند اما هزینه آن را تا حد زیادی افزایش داده و زمان انتقال پول را بالا می‌برد.

با این حال روسیه همچنان می‌تواند از طریق سیستم‌های دیگر مانند سیستم پرداخت بین بانکی فرامرزی چین استفاده کند. ممنوعیت سوئیفت همچنین بر شرکت‌های بدهکار روسی تاثیر می‌گذارد و باعث اختلال در تامین انرژی برخی کشورها می‌شود.

در بیانیه مشتکری که در ۲۶ فوریه پس از نشست ایالات متحده، بریتانیا، کانادا و اتحادیه اروپا منتشر شد، هفت بانک Bank Otkritie، Novikombank، Promsvyazbank، Rossiya Bank، Sovcombank، Vnesheconombank (VEB) و VTB Bank مشمول ممنوعیت از سوئیفت شدند. به این بانک‌ها ۱۰ روز اجازه داده شد تا معاملات خود را در سوئیفت ببندند.

جدای از سوئیفت، رهبران غربی توافق کردند که دارایی‌های بانک مرکزی روسیه را مسدود کنند تا توانایی بانک مرکزی روسیه برای دسترسی به ذخایر بین‌المللی ۶۴۰ میلیارد دلاری این کشور محدود شود. این اولین باری است که بانک مرکزی یک کشور عضو گروه ۲۰ هدف تحریم قرار می‌گیرد. بانک مرکزی روسیه در پاسخ به این اقدام و کاهش بیش از ۳۰ درصدی روبل روسیه در برابر دلار آمریکا نرخ بهره را بیش از ۲ برابر افزایش داد.

بریتانیا نیز تمام بانک‌های بزرگ روسی را از سیستم مالی خود حذف کرد. این کار مانع دسترسی بانک‌های روسی به استرلینگ و تسویه حساب از طریق بریتانیا می‌شود. انگلیس همچنین اعلام کرد دارایی تمام بانک‌های روسیه را مسدود خواهد کرد.

همچنین قوانین برای جلوگیری از تامین مالی یا استقراض پول توسط شرکت‌های بزرگ روسی و دولت روسیه از بازارهای بریتانیا اعلام شده است و محدودیت‌هایی برای سپرده‌هایی که روس‌ها می‌توانند به حساب‌های بانکی خود در بریتانیا واریز کنند اعمال شده است. سایر تحریم‌هایی که بریتانیا علیه شرکت‌های روسی اعمال کرده است:

• شرکت هواپیمایی روسی Aeroflot از حریم هوایی بریتانیا منع می شود.
• Rostec – بزرگترین شرکت دفاعی روسیه.
• Uralvagonzavod – بزرگترین سازنده تانک در جهان.
• Tactical Missile Corporation- تامین کننده اصلی موشک‌های هوایی و دریایی.
• United Aircraft Corporation – یک شرکت هلدینگ روسی که هواپیماهای نظامی را تامین می کند.
• United Shipbuilding Corporation- بزرگترین شرکت کشتی سازی در روسیه که کشتی های جنگی کلیدی روسیه را می‌سازد.

اتحادیه اروپا نیز اعلام کرده است که ۷۰ درصد از بازار بانکی روسیه و شرکت‌های دولتی از جمله شرکت‌های دفاعی این کشور را هدف تحریم قرار می‌دهد. شرکت‌های مستقر در اتحادیه اروپا از صادرات فناوری به سازنده تسلیحات روسی JSC Kalashnikov و همچنین شرکت‌های داروسازی، واحدهای ارتباطات نظامی و کارخانه‌های کشتی‌سازی منع شده‌اند.

شرکت‌های اتحادیه اروپا از تجارت با شرکت‌های دولتی زیر منع شده‌اند: اسلحه ساز Almaz-Antey، کامیون‌ساز کاماز، بندر دریایی تجاری نووروسیسک، Rostec، راه آهن روسیه، سازنده زیردریایی هسته ای Sevmash، شرکت حمل و نقل هیدروکربن Sovcomflot، شرکت United Shipbuilding Corporation  و شرکت بیمه سوگاز.

آژانس تحقیقات اینترنتی، یک شرکت تحت حمایت کرملین که پشت کمپین‌های اطلاعات نادرست اوکراین است و توسط یوگنی پریگوژین تامین مالی می شود، نیز توسط اتحادیه اروپا و سوئیس ممنوع شده است.

ایالات متحده نیز علاوه‌بر هدف قراردادن بانک‌های روسیه، به شرکت‌های نفت و گاز روسیه حمله کرده است. از جمله شرکت‌هایی که تحت تاثیر تحریم‌های ایالات متحده قرار گرفته است، گازپروم، بزرگترین شرکت گاز طبیعی جهان و گازپروم نفت، بزرگترین تولید کننده پتروشیمی و پالایشگاه نفت روسیه است. همچنین گروه خط لوله ترانس نفت و یکی از شرکت‌های برق روسیه به نام روس‌هیدرو نیز تحت تحریم‌های ایالات متحده قرار گرفته است. در کنار اینها روس تلکام، بزرگترین اوپراتور ارتباطات کشور و آلروسا، بزرگترین شرکت استخراج الماس در جهان تحت تحریم ایالات متحده قرار گرفته است.

بریتانیا، اتحادیه اروپا، ایالات متحده و سایر کشورها محدودیت‌هایی را برای محصولاتی که می‌توانند به روسیه ارسال کنند، اعلام کردند. این محصولات شامل کالاهایی است که کاربرد دوگانه دارند و می‌توانند هم برای مصارف نظامی و هم غیرنظامی مصرف شوند. مانند فناوری‌های پیشرفته، مواد شیمیایی و لیزر.

اتحادیه اروپا قصد دارد با ممنوعیت صادرات برخی مواد، ارتقای پالایشگاه‌های نفت روسیه را غیرممکن کند. این اتحادیه همچنین فروش هواپیما و تجهیزات به خطوط هوایی روسیه را ممنوع کرد.

دولت‌های غربی همچنین تحریم‌هایی علیه برخی افراد روسی اعمال کردند. از جمله فهرستی از تجار و افراد قدرتمند و ثروتمند روسی که به عنوان الیگارش‌های این کشور شناخته می‌شوند.

دارایی‌های ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه و سرگئی لاوروف، وزیر خارجه این کشور در ایالات متحده، اتحادیه اروپا، بریتانیا و کانادا مسدود شده است و ایالات متحده سفر به این کشور را برای این افراد ممنوع کرده است.

سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه، الکستاندر بورتنیکوف، رئیس سرویس امنیتی روسیه نیز هر دو در فهرست ممنوعیت سفر و مسدود شدن دارایی‌ها در ایالات متحده، اتحادیه اروپا، سوئیس و کانادا قرار گرفتند. والری گراسیموف، رئیس نیروهای مسلح روسیه نیز در این فهرست قرار گرفته است با این تفاوت که وی قبلا در سال ۲۰۱۴ در لیست سیاه بریتانیا و اتحادیه اروپا قرار داشت.

اتحادیه اروپا، سوئیس و کانادا، ۳۵۱ نماینده دومای روسیه را که به استقلال دونتسک و لوهانسک رای داده بودند، تحریم کردند و آنها را نیز در لیست ممنوعیت سفر و مسدود کردن دارایی‌ها قرار دادند. بریتانیا نیز همین اقدام را انجام داد و اعضای شورای فدراسیون روسیه را که به این طرح رای دادند، شامل تحریم کرد. علاوه پارلمان روسیه، اعضای شورای امنیت روسیه نیز در لیست سیاه تحریم قرار گرفتند.

کریل شامالوف، جوانترین میلیاردر روسیه که قبلا با دختر پوتین یعنی کاتارینا ازدواج کرده بود، از سفر به بریتانیا منع شده و دارایی هایش در این کشور مسدود شد.

پتر فرادکوف، رئیس Promsvyazbank و پسر رئیس سابق اطلاعات خارجی روسیه، در لیست مسدودیت دارایی‌های بریتانیا، اتحادیه اروپا و کانادا و ممنوعیت سفر قرار گرفت. دنیس بورتینکوف، معاون رئیس دومین بانک وام دهنده بزرگ روسیه یعنی VTB که پسر رئیس سازمان امنیت روسیه نیز هست، در لیست سیاه بریتانیا، اتحادیه اروپا، ایالات متحده، سوئیس و کانادا قرار گرفت.

یوری اسلیوسار، مدیر United Aircraft Corp و النا جورجیوا، رئیس هیئت مدیره Novikombank، یک شرکت دفاعی دولتی، از ورود به بریتانیا محروم شدند. اسلیوسار در کانادا نیز با تحریم مواجه است. گنادی تیمچنکو، ششمین الیگارش ثروتمند روسیه که شرکت سرمایه گذاری خصوصی Volga Group در زمینه حمل و نقل، انرژی، ساخت و ساز را اداره می‌کند، در لیست سیاه بریتانیا، اتحادیه اروپا و کانادا قرار گرفت.

بوریس روتنبرگ، الیگارشی که مالک SMP Group، بزرگترین شرکت ساخت و ساز خطوط لوله گاز در روسیه است، تحت تحریم های بریتانیا، ایالات متحده و کانادا قرار گرفت، در حالی که برادرزاده او ایگور روتنبرگ، سهامدار عمده گازپروم، در بریتانیا و کانادا تحریم شده است. ایالات متحده همچنین آرکادی روتنبرگ تاجر میلیاردر و سه فرزندش را تحریم کرده‌ است.

الیگارش‌های دیگری که تحت تحریم کشورهای غربی قرار گرفتند عبارت‌اند از: الکسی مورداشوف، تاجر و میلیاردر، رئیس Severgroup، سهامدار بانک Rossiya، سرگئی چمزوف، مدیرعامل شرکت دفاعی Rostec و همسر، پسر و دخترخوانده‌اش، ویولتا و لیوبوف پریگوژینا، مادر و همسر یوگنی پریگوژین، که اتحادیه اروپا می‌گوید مسئول اعزام مزدوران گروه واگنر به اوکراین است، سرگئی ایوانف، یک مقام ارشد و سیاستمدار روسی که قبلا در KGB خدمت می کرد، و پسرش، سرگئی، مدیر اجرایی شرکت دولتی معدن الماس روسیه (آلروسا)، نیکلای پاتروشف، دبیر شورای امنیت روسیه، پسرش، آندری، مدیر اجرایی سابق گازپروم، میخائیل فریدمن، یکی از بنیانگذاران و یکی از سهامداران اصلی گروه آلفا، و پتر اولگوویچ آون، یکی دیگر از سهامداران مهم آلفا، سرگئی پاولوویچ رولدوگین، که در مسکو به عنوان “کیف پول پوتین” شناخته می شود، الکساندر. پونومارنکو، رئیس فرودگاه بین المللی شرمتیوو، دیمیتری پسکوف، سخنگوی پوتین، آندری تورچاک سیاستمدار و معاون نخست وزیر در امور گردشگری، ورزش، فرهنگ و ارتباطات، تیگران کیوسایان مجری برنامه تلویزیونی، اولگا اسکابیوا مجری برنامه گفتگوی برنامه و مدیر مسئول خبرگزاری رگنوم، معاون دریاسالار سرگئی میخائیلوویچ پینچوک، معاون فرماندهان ناحیه نظامی جنوب، الکسی یورویچ آودیف و رستم عثمانوویچ مرادوف، و سپهبد آندری ایوانوویچ سیچووی.

این لیست هرروز در حال طولانی‌تر شدن است. اتحادیه اروپا، بریتانیا، ایالات متحده و کانادا یک کارگروه فراآتلانتیک برای شناسایی و مسدود کردن دارایی‌های افراد و شرکت‌های تحریم شده راه‌اندازی کرده‌اند که به گفته آنها «مقامات و مسئولین نزدیک به دولت روسیه و خانواده آنها» را هدف قرار می‌دهد.

بریتانیا فروش پاسپورت‌های طلایی که به روس‌های ثروتمند اجازه می‌دهد تا شهروند انگلستان شوند، محدود کرده است. اتحادیه اروپا اعلام کرد پروازهای روسیه قادر به فرود آمدن یا پرواز بر فراز هیچ کشور در اتحادیه اروپا نیستند، یعنی زمان سفر برای روس‌ها طولانی‌تر خواهد شد. همچنین حریم هوایی بریتانیا نیز برای هواپیماهای روسی ممنوع اعلام شد. اتحادیه اروپا قصد دارد خبرگزاری‌های دولتی روسیه نظیر اسپوتنیک و راشاتودی را ممنوع کند. آلمان نیز مجوز خط لوله نرود استریم ۲ را که از روسیه به آلمان می‌پیوندد، به حالت تعلیق درآورده است.

واکنش روسیه به تحریم‌ها چه بوده است؟

وزارت خارجه روسیه نیز غرب را تهدید به تحریم کرده است. گفته می‌شود که تحریم‌های احتمالی می‌تواند شامل کاهش یا قطع عرضه گاز به اروپا باشد. شرکت‌های هواپیمایی بریتانیا اجازه استفاده از حریم هوایی یا فرود در فرودگاه‌های روسیه را ندارند. بزرگترین شرکت هواپیمایی روسی نیز اعلام کرده است که تمام پروازهای خود به مقاصد اروپایی را لغو خواهد کرد. از آنجایی که روسیه کشور پهناوری است، تحریم آسمان روسیه از پرواز کشورهای غربی به این معنی است که خطوط هوایی فاصله بسیار طولانی‌تری را برای رسیدن به شرق آسیا باید طی کنند.

ضربه به بخش بانکی روسیه احتمالا به شرکت‌هایی که با روسیه تجارت می‌کنند نیز سرایت خواهد کرد. خصوصا اینکه روسیه یکی از مهم‌ترین کشورها در زمینه فلزات است.

همچنین روسیه برای کاهش اثرات تحریمی اقدام به مسدود کردن انتقال ارز به افراد غیرمقیم کرده است. صادرکنندگان نیز باید ۸۰ درصد از درآمد ارزی خود را در بازار داخلی تبدیل کنند. بانک مرکزی روسیه نیز برای حمایت از بخش بانک مقداری سرمایه برای بانک‌ها آزاد کرده است.

روسیه همچنین برای مدیریت بحران تلاش می‌کند تا سرمایه‌گذاران و بازیگران اصلی اقتصاد تا حد امکان دارایی خود را به روبل نگهداری کنند. از این رو بانک مرکزی روسیه نرخ بهره را از ۹.۵ به ۲۰ درصد افزایش داد. گفته می‌شود اگر تنها ۱۰ درصد سپرده‌ها دلاری شوند، دولت روسیه باید ۱۰۰ میلیارد دلار ذخیره ارزی در اختیار سرمایه‌گذاران قرار دهد.

از طرف دیگر، روسیه برخلاف سایر کشورهای نوظهور چندان مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی را در بازار داخلی خود نمی‌بیند. بنابراین تحریم‌ها از جنبه مالی ممکن است چندان قابل ملاحظه نباشد. اما موسسات مالی روسیه و بانک مرکزی این کشور بازیگران مهمی در برخی بازارهای جهانی هستند. اخراج آنها از بازارهای مالی می‌تواند ریسک‌های زیادی برای اقتصاد جهانی داشته باشد.

روسیه همچنین بزرگترین تولید کننده کود شیمیایی و غلاتی مانند گندم است. افزایش قیمت غلات مانند گندم به این معنی است که بسیاری از کشورها (خصوصا در خاورمیانه و شمال آفریقا) که شدیدا به واردات غذا وابسته هستند، در معرض فروپاشی سیاسی قرار می‌گیرند.

سخن پایانی:

اگرچه تحریم‌ها علیه روسیه بسیار سنگین بوده است، اما تحریم یازدهمین اقتصاد بزرگ جهان، کار ساده‌ای و بدون هزینه‌ای نیست خصوصا در زمانی که کشورهای غربی تورم‌هایی را تجربه می‌کنند که در چند دهه اخیر سابقه نداشته است. امروز تقریبا کسی شک ندارد که در صورت ادامه قیمت‌های بالای کامودیتی‌ها، اقتصادهای منطقه یورو وارد رکود تورمی می‌شوند. بریتانیا نیز چندان اوضاع مناسبی ندارد اگرچه این کشور پیشتر شروع به افزایش نرخ بهره کرده است، اما اندرو بیلی، رئیس بانک مرکزی انگلستان اذعان کرد که افزایش نرخ بهره به خاطر رونق اقتصادی نبوده است، بلکه تورم بالا آنها را مجبور به این کار کرده است.

در ایالات متحده نیز اوضاع خوب پیش نمی‌رود، منحنی بازده اوراق خزانه‌داری آمریکا که معمولا به عنوان یک معیار مهم برای شناسایی رکود به کار می‌رود، امروز بسیار مسطح شده است. در ایالات متحده تورم به بالاترین سطح از ۴۰ سال گذشته رسیده است و برخی معیارها نیز نشان از رکود می‌دهند. در چنین وضعیتی، افزایش شدید قیمت انرژی، کامودیتی و غذا می‌تواند اقتصاد را وارد رکود تورمی کند. تمام اینها در حالی است که ترازنامه فدرال رزرو به حدود ۹ تریلیون دلار رسیده است و نرخ بهره نزدیک به صفر است.

قطعا اقتصاد روسیه از تحریم‌های فعلی ضربه سهمگینی متحمل خواهد شد و احتمالا اقتصاد این کشور بیش از ۱۰ درصد کوچک‌تر خواهد شد، اما تحریم‌ها بر اقتصاد جهان نیز بسیار تاثیرگذار خواهند بود.

بیشتر بخوانید: چرا روسیه به اوکراین حمله کرد؟