در سال‌های اخیر، به دلیل اختلالات ناشی از تحریم اقتصادی غرب علیه روسیه و متعاقب آن اخراج این کشور از سیستم‌های تجارت بین المللی مانند سوئیفت، درخواست فزاینده‌ای میان کشورها برای معامله با ارزهایی غیر از دلار آمریکا وجود داشته است. در ماه آوریل سال جاری، کشورهای بریکس (چین، روسیه، هند، آفریقای جنوبی و برزیل) برنامه خود را برای معرفی ارز جهانی جدید ارائه کردند. هرکدام از کشورهای عضو بریکس (و حتی برخی کشورها خارج از این اتحاد) دلایل خوبی برای حمایت از این ابتکار دارند، اما سوالات حیاتی در مورد ارز بریکس وجود دارد. در ادامه به بررسی چالش‌ها و فرصت‌های این ارز جدید می‌پردازیم.
آیا نیاز به ارز مشترک وجود دارد؟
کشورهای عضو بریکس، فعالانه در حال بررسی امکان معامله با ارزهای داخلی هستند. با این حال، یک ارز مشترک نه تنها می‌تواند معامله داخل بریکس را تقویت کند، بلکه هزینه‌های بالای تبدیل دلاری در معاملات بین المللی را از بین می‌برد.
به عنوان اولین گام، کشورهای عضو به رهبری هند و چین از قبل، شروع به بررسی تسویه حساب‌های تجاری متقابل با ارزهای ملی کرده‌اند. با این حال کشورهای بریکس به دنبال معرفی یک ارز دیجیتال یا یک ارز جایگزین برای تسویه موثرتر معاملات هستند.
روسیه در تلاش است تا با به چالش کشیدن سیستم مالی تحت سلطه دلار از تحریم‌های ایالات متحده رها شود در حالی که چین یوان را به عنوان جایگزین تبلیغ می‌کند. از آنجایی که بیش از ۱۷ درصد از ذخایر روسیه بر اساس یوان چین است، روسیه ترجیح بیشتری برای معامله با یوان دارد.
از سوی دیگر، هند، آفریقای جنوبی و برزیل به دلیل اینکه با بحران دلار مواجه هستند، خواهان بازپرداخت بدهی‌های خود به سازمان‌های بین‌المللی با ارزی جز دلار هستند. لولا داسیلوا که سال ۲۰۲۲ یکبار دیگر به عنوان رئیس جمهور برزیل انتخاب شد، تعهد شدیدی به دلارزدایی از اقتصاد برزیل دارد و یکی از سردمداران حرکت بریکس به سمت جایگزینی دلار است.
با این حال، در ایالات متحده اختلاف نظر زیادی در مورد توانایی بریکس در ایجاد ارز مشترک وجود دارد. جانت یلن، وزیر خزانه‌داری ایالات متحده معتقد است که دلار همچنان ارز غالب باقی خواهد ماند زیرا اکثر کشورها جایگزینی ندارند.
آیا بریکس توانایی ایجاد ارز مشترک دارد؟
بر اساس گزارش بانک تسویه بین المللی، دلار آمریکا نزدیک به ۹۰ درصد از مبادلات ارزی جهانی را به خود اختصاص داده است. یکی از دلایل این امر آن است که ایالات متحده بزرگترین اقتصاد جهان با تولید ناخالص داخلی حدود ۲۵ تریلیون دلار است که شامل ۲۴ درصد از کل تولید ناخالص داخلی جهان می‌شود. هرچه درآمد ملی یک کشور بیشتر باشد، تقاضا برای دارایی‌های آن کشور بیشتر می‌شود که این مساله نیاز به نگهداری پول آن کشور را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر بلوک بریکس مجموعا تولید ناخالص داخلی به میزان ۳۳ تریلیون دلار دارد که نزدیک به ۳۲ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را شامل می‌شود که یعنی حجم اقتصاد بریکس از ایالات متحده بیشتر است.
همچنین ایالات متحده دارای یک سیستم مالی بزرگ و پیچیده است که شامل شبکه ای از بانک‌ها، شرکت‌های سرمایه‌گذاری و سایر موسسات مالی است که قادر به انجام معاملات پیچیده بین المللی هستند. سرمایه‌گذاران در سراسر جهان به دلیل امنیت و نقدینگی بالا، ترجیح می‌دهد به جای دلار، اوراق بهادار دلاری بخرند. در سال ۲۰۱۴، بریکس بانک توسعه جدیدی را به عنوان جایگزینی برای بانک جهانی و صندوق بین المللی پول تاسیس کرد. سازوکار نقدینگی و قرارداد ذخایر مشروط در این بانک، بسیاری از کشورهای درحال توسعه را برای پیوستن به بریکس ترغیب کرده است. این کشورها با کمبود ذخایر دلاری مواجه هستند و قادر به تسویه بدهی بین المللی خود نمی‌باشند. همچنین، برنامه تعدیل ساختاری صندوق بین المللی پول این کشورها را موظف به کاهش هزینه‌های دولتی و افزایش خصوصی سازی می‌کند. این امر استقلال کشورها را با مشکل مواجه می‌کند به همین خاطر کشورها ترجیح می‌دهند به بانک توسعه جدید برای تامین مالی مراجعه کنند.
یکی دیگر از دلایل تسلط ایالات متحده به سیستم مالی جهان، نفوذ قابل توجه این کشور بر امور بین المللی است که به مدد قدرت نظامی قوی این کشور امکان پذیر است. این نفوذ جهانی به ایالات متحده کمک کرده است تا موقعیت دلار را به عنوان یک ارز جهانی معتبر و بدون چالش تقویت کند. با این حال، بلوک بریکس بر اساس شاخص‌های قدرت آتش، پس از آمریکا قوی‌ترین ارز‌ها را دارند. روسیه رتبه دوم، چین سوم و هند چهارم هستند. با این حال، احتمال یک اتحاد نظامی در سال ۲۰۱۸ منتفی شد زیرا هدف اصلی این بلوک افزایش همکاری با کشورهای در حال توسعه است. همچنین با توجه به بن بست مرزی مداوم بین هند و چین و موضع متفاوت دو کشور در مورد چند موضوع ژئوپلیتیکی امکان چنین اتحادی در شرایط فعلی وجود ندارد.
چه چالش‌هایی بر سر راه بریکس وجود دارد؟
مهم‌ترین چالش تسلط چین بر معاملات است. به عنوان مثال از آنجایی که یوان چین در حساب روسیه بسیار بیشتر از روپیه هند است، احتمال آنکه روسیه معامله با یوان را به روپیه ترجیح دهد بیشتر است و این مساله می‌تواند تضاد منافع داخلی ایجاد کند. اگرچه این مشکل را می‌توان با معرفی ارز مشترک حل و فصل کرد اما چالش مهم‌تر آن است که با توجه به حجم زیاد چین نسبت به سایر کشورهای عضو، احتمال آن وجود دارد که کشورها درگیر کسری تجاری شدید با چین شوند. وابستگی بیشتر به کالاهای چینی نفوذ چین را افزایش داده و به چین اجازه می‌دهد تا قوانین تجاری این بلوک را تعیین کند. این مساله می‌تواند به شکل جدیدی از هژمونی منجر شود.
آیا بریکس موفق می‌شود؟
گروه بریکس پیشتر نیز ابتکارات بلندپروازانه‌ای داشتند از جمله زیرساخت‌های موازی غیرغربی و توسعه یک آژانس رتبه‌بندی اعتباری که هیچکدام موفق نبود.
تلاش برای دلارزدایی نیز هم در سطح چندجانبه و هم دو جانبه با مشکل مواجه است. بانک توسعه جدید که پیشتر در مورد آن بحث شد، از سال ۲۰۲۳ برای بقای خود به شدت به دلار وابسته شده است و تامین مالی با ارز محلی تنها ۲۲ درصد از پورتفوی این بانک را تشکیل می‌دهد. اگرچه رئیس جدید آن قول داده که این آمار تا سال ۲۰۲۶ به ۳۰ درصد برسد.
با این حال، این گروه تلاش‌های موفق فراوانی نیز داشته است. این بلوک موفق شد سیاست‌های مشترکی را توسعه دهد که از بحران‌های بزرگی مانند درگیری‌های مرزی چین و هند و جنگ در اوکراین جان سالم به در ببرد. بریکس همکاری خود را عمیق‌تر کرده است و در موسسات مالی جدیدی سرمایه‌گذاری کرده است.
اکنون شبکه عظیمی از مکانیسم‌های به هم پیوسته بریکس را از نظر مشاغل، دانشگاهیان، اتاق‌های فکر و سایر ذینفعان به هم مرتبط می‌کند. حتی اگر هیچ حرکتی در جبهه ارز مشترک وجود نداشته باشد، مسائل متعددی وجود دارد که وزرای دارایی بریکس را مجبور می‌کند تا به صورت منظم با هم دیدار داشته و پتانسیل توسعه و همکاری‌های مالی را بررسی کنند.
چه می‌شود اگر بریکس موفق شود؟
بیایید فرض کنیم ارز مشترک بریکس ایجاد شده است. در وهله اول این ارز مشترک می‌تواند تلاش‌ها برای مبادلات بین کشورها با ارزی غیر از دلار را تقویت کند. در حال حاضر معاملات بین روسیه و چین به خاطر آنکه روسیه تمایل دارد سبد وارداتی متنوعی داشته باشد، با مشکل مواجه است. به همین خاطر روسیه مجبور است بخشی از دارایی خود را به صورت دلار نگهداری کند. با این حال، اگر روسیه و چین تنها از ارز بریکس استفاده کنند، روسیه نیازی به حفظ دارایی دلاری خود ندارد. اما این موضوع مستلزم آن است که کشورهای بریکس تنها از ارز مشترک استفاده کنند. آیا چنین امری واقع بینانه است؟
برای شروع این کشورها می‌توانند تمام هزینه‌های وارداتی خود را تامین مالی کنند. در سال ۲۰۲۲، به طور کلی بریکس دارای مازاد تجاری به میزان ۳۸۷ میلیارد دلار بود.
بریکس همچنین آماده است تا به سطحی از خودکفایی در معاملات بین المللی دست یابد. از آنجایی که اتحادیه بریکس مرزهای سرزمینی بسیار وسیعی دارند، می‌توانند طیف وسیع‌تری از کالا و خدمات را نسبت به هر اتحادیه پولی دیگری تولید کنند. کاری که به عنوان مثال اتحادیه اروپا که درگیر تمرکز جغرافیایی است، توانایی انجام آن را ندارد. اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲ کسری تجاری به میزان ۴۷۶ میلیارد دلار داشت.
نکته بعدی سنگینی وزن اقتصادهای بریکس در منطقه خودشان است. به عنوان مثال اگر ارز بریکس عرضه شود، کشوری مانند تایلند برای معامله با چین مجبور به استفاده از آن است. مشابه این اتفاق در کشورهای اروپای شرقی و روسیه، کشورهای آفریقایی و آفریقای جنوبی، کشورهای جنوب آسیا و هند و در نهایت کشورهای آمریکای لاتین و برزیل رخ دهد. بدین ترتیب حتی اگر ایالات متحده معامله با ارز بریکس را تحریم کند، همچنان کالاهای ساخت چین ابتدا به ویتنام و سپس به ایالات متحده صادر خواهد شد و تنها اتفاقی که رخ می‌دهد این است که مصرف کننده آمریکایی پول بیشتری پرداخت می‌کند.
اما همچنان یک نکته دیگر هست که باید بررسی شود. برای اینکه ارز بریکس بتواند به یک ارز ذخیره تبدیل شود، نیاز به دارایی امن دارد که به عنوان پشتوانه دارد. آیا کشورهای عضو می‌توانند چنین دارایی را پیدا کنند؟
برای شروع باید گفت از آنجایی که کشورهای بریکس دارای مازاد تجاری و مازاد تراز پرداخت هستند، این ارز نیاز به جذب پول خارجی ندارد. همچنین دولت‌های بریکس می‌توانند خانوارها و بنگاه‌ها را وادار کنند تا با پس‌انداز و دارایی خود این ارز را خریداری کنند. بدین ترتیب می‌توانند نیاز به پشتوانه را حذف کنند.
با این همه کشورها قول داده‌اند که ارز بریکس را با طلا و سایر فلزات با ارزش ذاتی حمایت کنند. همچنین از آنجایی که اوراق قرضه منتشر شده بر اساس این ارز سود پرداخت می‌کند، شما در واقع طلایی را خریداری می‌کنید که سود پرداخت می‌کند. این دارایی می‌تواند جذابیت غیرمعمولی برای سرمایه‌گذاران خارجی ایجاد کند.
مطمئنا برای اینکه اوراق قرضه این ارز را به عنوان نسخه بهره‌دار از طلا عمل کنند، باید ریسک نسبتا پایینی داشته باشند. اما بدهی‌های دولت‌های مستقل این بلوک دارای ریسک نکول غیرضروری است. ناشران این اوراق می‌توانند سررسید بدهی را کوتاه کنند تا ریسک‌ها را کاهش دهند. سرمایه‌گذاران می‌توانند به یک دولت در آفریقای جنوبی تا زمانی که بر سر کار است اعتماد کنند و اقتصاد دچار مشکل نمی‌شود اما نمی‌توانند اوراق قرضه‌ای خریداری کنند که به آنها وعده بازپرداخت بدهی تا ۳۰ سال آینده را می‌دهد.
نکته بعدی بانک مرکزی است. ارز بریکس می‌تواند تجارت بین المللی را گسترش دهد اما کار بانک‌های مرکزی کشورهای عضو را بسیار پیچیده می‌کند. به نظر می‌رسد ایجاد یک بانک مرکزی فراملی مانند بانک مرکزی اروپا لازم است اما ما مشکلات و مسائلی را که بانک مرکزی اروپا با آن درگیر است، می‌دانیم.
سخن پایانی
ارز بریکس اگرچه به احتمال زیاد نمی‌تواند تاج را از سر دلار برباید، اما می‌تواند اندازه قلمرو آن را کوچک کند. بنابراین نظم پولی جهان احتمالا چند قطبی خواهد بود نه تک قطبی.
بسیاری از آمریکایی‌ها تمایل دارند که از کاهش نقش جهانی دلار آمریکا ابراز تاسف کنند. اما باید به یاد داشته باشیم جایگاه دلار در اقتصاد جهانی همواره یک شمشیر دولبه بوده است. اگرچه این امر به واشنگتن اجازه می‌دهد تا تحریم‌ها را به مجموعه ابزار سیاست خاجه خود اضافه کند، اما با افزایش قیمت دلار آمریکا، هزینه صادرات کالا و خدمات آمریکایی افزایش یافته و این مساله منجر به کاهش اشتغال و کاهش زیرساخت‌های صنعتی در ایالات متحده شده است.
جرد برنشتاین، رئیس کنونی شورای مشاوران اقتصادی کاخ سفید، یکی از کسانی است که می‌داند نقش جهانی دلار به قیمت نابودی کسب و کارها و صادرات کشور تمام شده است. در حال حاضر حجم اقتصاد ایالات متحده نسبت به اقتصاد جهانی کاهش شدیدی پیدا کرده است. از طرف دیگر سابقه تحریم روسیه نشان داده است که حتی استفاده از نقش دلار در جهت تحریم کشورها در حال تبدیل شدن به سیاستی ناکارآمد است.
بدون شک صحبت در مورد ارز جدید بریکس به خودی خود نشان از عزم جدی کشورها برای دور شدن از دلار است اما تمرکز بر روی ارز بریکس می‌تواند باعث شود نتوانیم از میان درختان، جنگل را ببینیم. یک نظم اقتصادی جدید یک شبه اتفاق نمی‌افتد اما می‌تواند با گام‌های کوچک و متزلزل مانند آنچه بریکس در حال انجام آن است، شروع شود.
بسیار عالی بود لذت بردم از این اطلاعات به روز 😍😍