عملیات بازار باز چیست و چرا استفاده می‌شود؟

عملیات بازار باز چیست؟

عملیات بازار باز (Open Market Operation یا OMO) راهی برای اجرای سیاست‌های پولی بانک مرکزی است که با خرید و فروش اوراق بهادار در بازار آزاد صورت می‌گیرد.

بانک مرکزی در کشورهای مختلف از ابزارهای مختلفی مانند خرید و و فروش اوراق بهادار استفاده می‌کند تا حداکثر اشتغال و ثبات قیمت‌ها را در اقتصاد تقویت کند. هنگامی که بانک مرکزی قصد داشته باشد پول موجود در بازار را افزایش دهد، اوراق را خریداری می‌کند و هنگامی که بخواهد عرضه پول را کاهش دهد، اوراق را می‌فروشد.

هدف عملیات بازار باز دستکاری در نرخ بهره کوتاه مدت و عرضه پایه پولی در یک اقتصاد است. در این عملیات، بانک مرکزی با خرید اوراق بهادار، با استفاده از پول تازه ایجاد شده، حجم پول را افزایش داده و نرخ بهره بازار را کاهش می‌دهد. به همین ترتیب، بانک مرکزی میتواند با فروش اوراق بهادار، پول در گردش را خارج کرده و فشار رو به بالا به نرخ بهره وارد کند.

نقش کمیته بازار باز فدرال (FOMC)

کمیته بازار باز فدرال (FOMC) نهادی است که عملیات بازار باز را در فدرال رزرو (بانک مرکزی امریکا) اجرا می‌کند. اعضای هیئت مدیره فدرال رزرو ابتدا نرخ هدف برای وجوه فدرال (نرخ وجوه فدرال = نرخ بهره) را تعیین می‌کنند و سپس FOMC عملیات بازار آزاد را انجام می‌دهد تا به این نرخ برسند.

دوره مستر کلاس طلا

جامع‌ترین دوره آموزشی طلا

این دوره در مجموعه یوتوفارکس تهیه شده و نتیجه سال‌ها تجربه در حوزه معامله‌گری طلا و فارکس است. این دوره توسط مجموعه‌ای از معامله‌گران حرفه‌ای یوتوفارکس تهیه شده است. با خرید این دوره از تجربه چندین معامله‌گر بهره‌مند خواهید شد.

مشاهده دوره

نرخ وجوه فدرال (Fed Fund Reate) یک نرخ مرجع برای سایر نرخ‌ها است و در جهت‌گیری تمام نرخ های بهره از نرخ سپرده پس‌انداز گرفته تا نرخ وام مسکن و سود کارت اعتباری تاثیر دارد. به عنوان مثال اگر نرخ وجوه فدرال ۲ درصد باشد، سایر نرخ‌های بهره باید طوری تنظیم شوند که نسبت به نرخ وجوه فدرال جذابیت داشته باشند تا افراد برای سرمایه‌گذاری در آن بخش‌ها اقدام کنند.

هر بانک در ایالات متحده باید نزد بانک مرکزی یک حساب سپرده داشته باشد تا بانک مرکزی بتواند الزامات نظارتی مانند حداقل ذخیره و نقدینگی برای آن را بررسی کند. در پایان هر روز، بانک‌ها باید با یکدیگر تسویه حساب کنند چرا که سپرده‌گذاران و وام‌گیرندگان آنها، در طول روز مقداری از سپرده های خود را به سایر بانک‌ها منتقل کرده‌اند. در زمان تسویه حساب، بانک‌هایی که مازاد منابع دارند، می‌توانند منابع خود را به سایر بانک‌ها با نرخ بهره بین بانکی وام بدهند. در صورتی که هیچ وجه مازادی در دسترس نباشد یا سایر بانک‌ها تمایل به عرضه منابع مازاد نداشته باشند، بانک‌ها می‌توانند از بانک مرکزی با نرخ وجوه فدرال، کسری منابع خود را جبران کنند.

اگر FOMC تصمیم بگیرد که نرخ وجوه فدرال (نرخ بهره) را تغییر دهد، نمی‌تواند آن را در قالب بخشنامه اعمال کند، بلکه با خرید اوراق بهادار دولتی مانند اوراق خزانه‌داری ایالات متحده این کار را انجام می‌دهد. اما فدرال رزرو این خرید را به صورت مستقیم از خزانه‌داری ایالات متحده انجام نمی‌دهد بلکه فروشندگان اوراق بهادار بر اساس قیمت در بازار آزاد رقابت می‌کنند و پیشنهادهایی را از طریق سیستم حراج الکترونیکی به میز معاملات فدرال رزرو نیویورک ارائه می‌دهند.

سیاست پولی انبساطی

هنگامی که میز معاملاتی فدرال رزرو، اقدام به خرید اوراق بهادار دولتی مانند اوراق خزانه‌داری می‌کند، فدرال رزرو وجوهی را به حساب بانکی فروشندگان واریز می‌کند.

این وجوه وارد حساب سپرده نزد بانک های تجاری شده و سپرده‌های مورد نیاز آنها برای وام‌دهی را افزایش می‌دهد. این تزریق ذخایر به سیستم بانکی منجر به آن خواهد شد که نرخ وجوه فدرال کاهش پیدا کند و سپس نرخ بهره را نیز پایین می‌‌آورد. مکانیسم عمل به این گونه است که وقتی بانک‌ها مازاد بیشتری داشته باشند، نرخ بهره را کاهش می‌دهند تا سایر بانک ها انگیزه کافی برای دریافت وجوه مازاد آنها را داشته باشند. در نتیجه نرخ بهره بین بانکی کاهش پیدا می‌کند. کاهش در نرخ بهره منجر به آن خواهد شد که سرمایه‌گذاران و سایر افراد اقدام به وام‌گیری از بانک‌ها کنند و در نهایت اقتصاد به گردش درآید.

سیاست پولی انقباضی

در این حالت بانک فدرال اوراق بهادار دولتی خود را به فروش می‌رساند و خریداران از حساب‌های بانکی خود پول این اوراق را پرداخت می‌کنند. این کار، وجوهی را که بانک‌ها برای وام‌دهی نیاز دارند، کاهش می‌دهد. و این کاهش در وجوه منجر به افزایش در نرخ بهره می شود.

افزایش نرخ بهره منجر به آن می‌شود که وام‌ستانی برای افراد و کسب و کارها گران‌تر شود و آنها کمتر از گذشته اقدام به وام‌ستانی کنند و به سمت پس‌انداز کردن حرکت کنند. این موضوع به کاهش تورم کمک خواهد کرد.

انواع عملیات بازار باز

۱- عملیات دائمی بازار باز

در این عملیات، بانک مرکزی تلاش می‌کند تا با استفاده مداوم از بازار باز برای خرید و فروش اوراق بهادار مقدار‌ عرضه پول را تنظیم کند. فدرال رزرو با این کار اطمینان حاصل می‌کند که عرضه پول در سیستم اقتصادی همواره در نقطه مطلوب خود قرار دارد.

۲- عملیات موقتی بازار باز

این عملیات معمولا برای نیازهای ذخیره‌ای است که ماهیتی گذرا دارند یا برای تامین پول در کوتاه‌مدت انجام می‌شود. عملیات موقتی بازار آزاد (باز) با استفاده ‌از عملیات ریپو (repo) یا ریپوی معکوس (reverses repos) انجام می‌شود. ریپو توافقی است که به موجب آن یک بانک، اوراق بهاداری را‌ از بانک مرکزی می‌خرد با این تضمین که در آینده آن را خواهد فروخت. ریپوی معکوس همانطور که از اسمش پیداست، معکوس ریپو است. در این حال میز معاملاتی اوراق بهادار را به بانک مرکزی می‌فروشد با این تضمین که در آینده همان اوراق را از بانک مرکزی خریداری خواهد کرد.

نحوه انجام عملیات بازار باز در کشورهای مختلف

در ایالات متحده، از سال ۲۰۰۶ فدرال رزرو نرخ بهره هدف را برای وجوه فدرال تعیین می‌کند. هنگامی که نرخ واقعی وجوه فدرال از هدف بالاتر بروند، فدرال رزرو نیویورک عرضه پول را از طریق عملیات ریپو افزایش می‌دهد و هنگامی که نرخ واقعی وجوه فدرال پایین‌تر از هدف باشند، با عملیات ریپوی معکوس، عرضه پول را کاهش می‌دهد. فدرال رزرو همچنین خرید و فروش کامل اوراق بهادار را ا‌ز طریق سیستم حساب بازار باز (SOMA) بر روی میز معاملاتی فدرال رزرو نیویورک انجام می‌دهد. معامله اوراق بهادار در SOMA تعادل ذخایر بانکی را تغییر می‌دهد که این نیز بر نرخ بهره کوتاه مدت تاثیر می‌گذارد.

در منطقه یورو، بانک مرکزی اروپا سازوکارهای مشابهی دارد. ساز و کار اصلی همان کاری است که فدرال رزرو انجام می‌دهد. بانک مرکزی اروپا از طریق عملیات بازسرمایه‌گذاری (refinancing) که توافق‌نامه‌ای برای خرید مجدد است اقدام به تنظیم حجم نقدینگی در سیستم بانکی می‌کند. این عملیات خود به چهار دسته زیر تقسیم می‌شود.

۱- عملیات باز سرمایه‌گذاری اصلی (MRO) با سررسید هفتگی

۲- عملیات بازسرمایه‌گذاری بلند مدت (LTRO) که نقدینگی را در بخش مالی تامین می‌کند

۳-  عملیات تنظیم دقیق با هدف هموار کردن نرخ بهره ناشی از نوسانات نقدینگی در بازار

۴- عملیات ساختاری برای تعدیل پوزیشن‌های بلند‌مدت ساختاری بانک مرکزی در برابر بخش مالی

سخن پایانی

عملیات بازار باز یکی از ابزارهای سیاستی بانک‌های مرکزی برای  انجام سیاست‌های انبساطی و انقباضی است. فدرال رزرو با خرید اوراق بهادار سیاست‌های انبساطی در پیش می‌‌گیرد و با فروش آنها به سمت سیاست‌های  انقباضی حرکت می‌کند. هنگامی که فدرال رزرو اوراق خزانه‌داری ایالات متحده را خریداری می‌کند، در واقع پول اضافی وارد سیستم بانکداری کرده است و از این طریق تورم و رشد اقتصادی را تحریک می‌کند. همچنین هنگامی که تورم افزایش پیدا می‌‌کند، فدرال رزرو با فروش اوراق خزانه‌داری پول اضافی را از سیستم بانکی خارج می‌کند.