فهرست مطالب
نمایش
بیسد رول‌آپ‌ها به‌عنوان یکی از نوآورانه‌ترین راهکارهای مقیاس‌پذیری لایه ۲ در اکوسیستم بلاکچین، توجه زیادی را به خود جلب کرده‌اند. این فناوری، که در سال ۲۰۲۳ توسط جاستین دریک، پژوهشگر اتریوم، معرفی شد، با بهره‌گیری مستقیم از قابلیت‌های توالی‌سازی بلاکچین‌های لایه ۱ مانند اتریوم، راه‌حلی ساده، امن، و غیرمتمرکز برای چالش‌های مقیاس‌پذیری ارائه می‌دهد. در حالی که رول‌آپ‌های سنتی توانسته‌اند تراکنش‌های بلاکچین را به هزاران تراکنش در ثانیه مقیاس‌پذیر کنند، مشکلاتی مانند پیچیدگی فنی، هزینه‌های بالا، و عدم انعطاف‌پذیری در توالی‌سازی همچنان باقی است. بیسد رول‌آپ‌ها با ساده‌سازی فرآیندها و هم‌راستایی با زیرساخت لایه ۱، نویدبخش تحولی در آینده بلاکچین‌ها هستند. این مقاله به بررسی چیستی بیسد رول‌آپ‌ها، نحوه عملکرد آن‌ها، مزایا و محدودیت‌ها، مقایسه با سایر رول‌آپ‌ها، و چشم‌انداز آینده این فناوری می‌پردازد.
نکات کلیدی
- بیسد رول‌آپ‌ها با واگذاری توالی‌سازی به لایه ۱، ساختاری ساده، امن و غیرمتمرکز برای مقیاس‌پذیری بلاکچین ارائه می‌دهند.
- این فناوری برخلاف رول‌آپ‌های سنتی، از توالی‌ساز اختصاصی بی‌نیاز است و از نظم و اجماع لایه ۱ بهره می‌برد.
- بیسد رول‌آپ‌ها هزینه‌های عملیاتی را کاهش داده و زنده‌ماندگی شبکه را با تکیه بر زیرساخت‌های لایه ۱ تضمین می‌کنند.
- پروژه‌هایی مانند تایکو با بهره‌گیری از مدل بیسد رول‌آپ‌ها، گامی عملی در جهت آینده مقیاس‌پذیر و امن وب ۳.۰ برداشته‌اند.
بیسد رول‌آپ‌ها چیستند؟
بیسد رول‌آپ‌ها (Based rollups) دسته‌ای از راهکارهای مقیاس‌پذیری لایه ۲ هستند که به‌طور مستقیم از قابلیت‌های توالی‌سازی (Sequencing) بلاکچین لایه ۱ (L1) استفاده می‌کنند.
این مدل با ادغام روان با پروتکل‌های لایه ۱، از ویژگی‌های غیرمتمرکزسازی، امنیت، و زنده‌ماندگی (Liveness) آن‌ها بهره می‌برد. برخلاف رول‌آپ‌های سنتی که از توالی‌سازهای اختصاصی یا مکانیسم‌های اجماع پیچیده استفاده می‌کنند، بیسد رول‌آپ‌ها با واگذاری فرآیند توالی‌سازی به لایه ۱، پیچیدگی‌ها را کاهش داده و کارایی را افزایش می‌دهند.
بیسد رول‌آپ‌ها، که گاهی به‌عنوان «رول‌آپ‌های توالی‌یافته لایه ۱» شناخته می‌شوند، در مارس ۲۰۲۳ توسط جاستین دریک پیشنهاد شدند تا محدودیت‌های رول‌آپ‌های سنتی مانند رول‌آپ‌های دانش صفر (ZK-Rollups) و خوش‌بینانه (Optimistic Rollups) را برطرف کنند. این فناوری با حذف مکانیسم‌های اضافی مانند اجماع خارجی یا تأییدیه‌های امضای توالی‌ساز، فرآیند پردازش تراکنش‌ها را ساده‌تر می‌کند، در حالی که همچنان از امنیت و زیرساخت قدرتمند لایه ۱ بهره می‌برد.
بیسد رول‌آپ‌ها از چهار لایه اصلی تشکیل شده‌اند:
- لایه اجماع: مسئول تأیید و توافق بر تراکنش‌ها، که مستقیماً از لایه ۱ گرفته می‌شود.
- لایه دسترسی‌پذیری داده: تضمین می‌کند که داده‌های تراکنش‌ها برای همه نودها در دسترس باشد، باز هم از لایه ۱ استفاده می‌کند.
- لایه تسویه: نهایی‌سازی تراکنش‌ها را انجام می‌دهد و وابسته به لایه ۱ است.
- لایه اجرا: تنها لایه‌ای که در شبکه رول‌آپ ساخته می‌شود و وظیفه اجرای تراکنش‌ها و به‌روزرسانی وضعیت را بر عهده دارد.
این ساختار، بیسد رول‌آپ‌ها را به راه‌حلی کارآمد و هم‌راستا با بلاکچین‌های لایه ۱ مانند اتریوم تبدیل می‌کند، که به آن‌ها امکان می‌دهد چالش‌های مقیاس‌پذیری را با هزینه کمتر و امنیت بالاتر برطرف کنند.
✔️ بیشتر بخوانید: لایه ۲ اتریوم چیست؟ | معرفی بهترین پروژه‌های لایه ۲
تاریخچه و اهمیت بیسد رول‌آپ‌ها
رول‌آپ‌ها از زمان معرفی‌شان در سال ۲۰۱۸ به‌عنوان راهکاری برای مقیاس‌پذیری بلاکچین‌ها، به‌ویژه اتریوم، نقش مهمی ایفا کرده‌اند. با افزایش تقاضا برای تراکنش‌های سریع‌تر و ارزان‌تر، رول‌آپ‌های دانش صفر و خوش‌بینانه توانستند بار محاسباتی را از زنجیره اصلی به لایه ۲ منتقل کنند. با این حال، این راهکارها با مشکلاتی مانند پیچیدگی فنی، هزینه‌های بالای گس (Gas Fees)، و انعطاف‌پذیری محدود در توالی‌سازی مواجه شدند.
بیسد رول‌آپ‌ها در پاسخ به این چالش‌ها معرفی شدند. ایده اصلی این فناوری از نیاز به ساده‌سازی فرآیندهای رول‌آپ و افزایش هم‌راستایی با لایه ۱ نشأت گرفت. جاستین دریک با پیشنهاد این مدل در سال ۲۰۲۳، گامی بزرگ در جهت بهبود مقیاس‌پذیری و غیرمتمرکزسازی برداشت. بیسد رول‌آپ‌ها با استفاده از زیرساخت موجود لایه ۱، نه‌تنها هزینه‌ها را کاهش می‌دهند، بلکه امنیت و زنده‌ماندگی را نیز تضمین می‌کنند.
از زمان معرفی، پروژه‌هایی مانند تایکو (Taiko) شروع به پیاده‌سازی این مدل کرده‌اند، و شبکه‌های آزمایشی مانند کاتلا (Katla) نشان‌دهنده پتانسیل این فناوری برای آینده بلاکچین هستند. انتظار می‌رود با توسعه بیشتر، بیسد رول‌آپ‌ها به یکی از ستون‌های اصلی اکوسیستم وب ۳.۰ تبدیل شوند.
بیسد رول‌آپ‌ها چگونه کار می‌کنند؟
بیسد رول‌آپ‌ها با استفاده از توالی‌ساز بلاکچین لایه ۱، فرآیند مدیریت تراکنش‌ها را ساده می‌کنند. برخلاف رول‌آپ‌های سنتی که از توالی‌سازهای اختصاصی یا مکانیسم‌های اجماع پیچیده استفاده می‌کنند، بیسد رول‌آپ‌ها توالی‌سازی را به پیشنهاددهندگان بلوک لایه ۱ واگذار می‌کنند. این پیشنهاددهندگان مستقیماً با سازندگان بلوک و جستجوگران لایه ۲ همکاری می‌کنند تا بلوک بعدی رول‌آپ را به بلوک لایه ۱ اضافه کنند.
این فرآیند بدون نیاز به مجوز (Permissionless) است، به این معنا که هر بلوک رول‌آپ می‌تواند بدون تأییدیه‌های ویژه به زنجیره لایه ۱ متصل شود. نتیجه این رویکرد، کاهش سربار محاسباتی (Gas Overhead) و حذف هزینه‌های مرتبط با تأییدیه‌های امضای توالی‌ساز است. برای مثال، در اتریوم، بیسد رول‌آپ‌ها از پروتکل اجماع اثبات سهام اتریوم برای توالی‌سازی استفاده می‌کنند، که امنیت و پایداری بالایی را تضمین می‌کند.
بیسد رول‌آپ‌ها همچنین با نظم بلوک‌های لایه ۱ هم‌راستا هستند، به این معنا که ترتیب تراکنش‌های رول‌آپ دقیقاً از ترتیب بلوک‌های اتریوم پیروی می‌کند. این هم‌راستایی، تمرکززدایی و امنیت رول‌آپ‌ها را تقویت کرده و نیاز به مکانیسم‌های اضافی مانند دریچه‌های فرار (Escape Hatches) را از بین می‌برد.
توالی‌سازی مبتنی (Based Sequencing) چیست؟
توالی‌سازی مبتنی، فرآیند سازمان‌دهی تراکنش‌ها در بلوک‌های زنجیره است که برای عملکرد صحیح بلاکچین‌ها و رول‌آپ‌ها حیاتی است. در حالی که پروتکل‌های لایه ۱ مانند اتریوم از توالی‌سازی غیرمتمرکز استفاده می‌کنند، بسیاری از رول‌آپ‌های سنتی به توالی‌سازهای متمرکز وابسته‌اند، که می‌تواند تمرکززدایی و انعطاف‌پذیری را کاهش دهد.
نحوه عملکرد توالی‌سازی مبتنی
- همکاری بین لایه‌ها: پیشنهاددهندگان بلوک لایه ۱ با سازندگان بلوک و جستجوگران لایه ۲ همکاری می‌کنند تا تراکنش‌های رول‌آپ را در بلوک‌های لایه ۱ جای دهند.
- بدون نیاز به اجماع خارجی: توالی‌سازی مبتنی از پروتکل اجماع لایه ۱ استفاده می‌کند و نیازی به مکانیسم‌های اجماع جداگانه ندارد.
- هم‌راستایی با لایه ۱: ترتیب تراکنش‌های رول‌آپ با نظم بلوک‌های لایه ۱ هم‌خوانی دارد، که امنیت و پایداری را افزایش می‌دهد.
- کاهش هزینه‌ها: حذف تأییدیه‌های امضای توالی‌ساز و سربارهای گازی، هزینه‌های عملیاتی را به حداقل می‌رساند.
این رویکرد نه‌تنها فرآیند توالی‌سازی را ساده می‌کند، بلکه با بهره‌گیری از زیرساخت تثبیت‌شده لایه ۱، تمرکززدایی و کارایی رول‌آپ‌ها را بهبود می‌بخشد.
مقایسه بیسد رول‌آپ‌ها با رول‌آپ‌های سنتی
بیسد رول‌آپ‌ها، رول‌آپ‌های دانش صفر (ZK-Rollups)، و رول‌آپ‌های خوش‌بینانه (Optimistic Rollups) همگی راهکارهای مقیاس‌پذیری لایه ۲ هستند، اما در جنبه‌های کلیدی تفاوت دارند. جدول زیر این تفاوت‌ها را خلاصه می‌کند:
| ویژگی | بیسد رول‌آپ‌ها | رول‌آپ‌های دانش صفر | رول‌آپ‌های خوش‌بینانه |
| نوع اثبات | اثبات تقلب (Fraud Proof) | اثبات دانش صفر (Zero-Knowledge Proof) | اثبات تقلب (Fraud Proof) |
| توالی‌ساز | توالی‌ساز لایه ۱ | توالی‌ساز اختصاصی | توالی‌ساز اختصاصی |
| سازوکار اجماع | اجماع لایه ۱ | اجماع لایه ۱ با اعتبارسنجی خاص | اجماع لایه ۱ |
| پیچیدگی فنی | ساده | پیچیده | پیچیده |
| هزینه‌های عملیاتی | پایین (بدون سربار گازی) | بالا (به دلیل محاسبات دانش صفر) | متوسط (به دلیل چالش‌های تقلب) |
تحلیل تفاوت‌ها
- نوع اثبات: بیسد رول‌آپ‌ها و رول‌آپ‌های خوش‌بینانه از اثبات تقلب استفاده می‌کنند، که ساده‌تر اما کندتر از اثبات دانش صفر است. رول‌آپ‌های دانش صفر به دلیل استفاده از اثبات‌های رمزنگاری پیشرفته، امنیت بالاتری دارند اما پیچیدگی و هزینه بیشتری ایجاد می‌کنند.
- توالی‌سازی: بیسد رول‌آپ‌ها با استفاده از توالی‌ساز لایه ۱، تمرکززدایی و سادگی را افزایش می‌دهند، در حالی که رول‌آپ‌های سنتی به توالی‌سازهای اختصاصی وابسته‌اند.
- پیچیدگی فنی: بیسد رول‌آپ‌ها با حذف مکانیسم‌های اضافی، چارچوبی ساده‌تر ارائه می‌دهند، در حالی که رول‌آپ‌های دانش صفر و خوش‌بینانه به دلیل معماری پیچیده‌تر، هزینه‌برتر هستند.
این تفاوت‌ها نشان می‌دهند که بیسد رول‌آپ‌ها برای پروژه‌هایی که به سادگی، هزینه کم، و هم‌راستایی با لایه ۱ نیاز دارند، گزینه‌ای جذاب هستند.
✔️ بیشتر بخوانید: بلاکچین چیست؟ | صفرتا صد بلاکچین
مزایا و محدودیت‌های بیسد رول‌آپ‌ها
بیسد رول‌آپ‌ها با ارائه راه‌حلی نوآورانه برای مقیاس‌پذیری، مزایای قابل‌توجهی دارند، اما محدودیت‌هایی نیز آن‌ها را همراهی می‌کند.
مزایا
- غیرمتمرکزسازی کامل: با استفاده از توالی‌ساز لایه ۱، بیسد رول‌آپ‌ها ماهیت غیرمتمرکز بلاکچین لایه ۱ را به ارث می‌برند و نیازی به مکانیسم‌های اجماع خارجی ندارند.
- زنده‌ماندگی تضمین‌شده: برخلاف رول‌آپ‌های سنتی که به دریچه‌های فرار برای جلوگیری از خرابی توالی‌ساز نیاز دارند، بیسد رول‌آپ‌ها از زنده‌ماندگی لایه ۱ بهره می‌برند.
- کاهش هزینه‌های عملیاتی: حذف سربارهای گازی و تأییدیه‌های امضای توالی‌ساز، هزینه‌های تراکنش و عملیات را به حداقل می‌رساند.
- سادگی معماری: با واگذاری لایه‌های اجماع، دسترسی‌پذیری داده، و تسویه به لایه ۱، بیسد رول‌آپ‌ها چارچوبی ساده‌تر و کارآمدتر ارائه می‌دهند.
- امنیت بالا: هم‌راستایی با پروتکل‌های لایه ۱، امنیت رول‌آپ‌ها را به سطح بلاکچین اصلی ارتقا می‌دهد.
محدودیت‌ها
- محدودیت درآمدی اعتبارسنج‌ها: وابستگی به توالی‌ساز لایه ۱، توانایی اعتبارسنج‌ها در استخراج حداکثر ارزش قابل استخراج (MEV) را محدود می‌کند.
- انعطاف‌پذیری محدود توالی‌سازی: واگذاری توالی‌سازی به لایه ۱ می‌تواند انعطاف‌پذیری در پیاده‌سازی تأیید سریع تراکنش‌ها یا الگوریتم‌های سفارشی را کاهش دهد.
- وابستگی به لایه ۱: عملکرد بیسد رول‌آپ‌ها به مقیاس‌پذیری و پایداری لایه ۱ وابسته است، که در صورت بروز مشکلات در لایه ۱ (مانند ازدحام شبکه) می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.
- نوظهور بودن فناوری: بیسد رول‌آپ‌ها هنوز در مراحل اولیه توسعه هستند و نیاز به آزمایش و بهبود بیشتری دارند.
نمونه‌های عملی بیسد رول‌آپ‌ها
بیسد رول‌آپ‌ها مفهومی نوظهور هستند و تعداد محدودی از پروژه‌ها در حال پیاده‌سازی آن‌ها هستند. برجسته‌ترین نمونه، پروژه تایکو (Taiko) است.
تایکو (Taiko)
تایکو یک پروتکل لایه ۲ است که از چارچوب رول‌آپ دانش صفر استفاده می‌کند و یک ماشین مجازی دانش صفر اتریوم (zkEVM) نوع ۱ توسعه داده است. این zkEVM عملکرد و کدهای عملیاتی مشابه اتریوم را ارائه می‌دهد تا سازگاری کامل با اکوسیستم اتریوم را تضمین کند. پس از معرفی مفهوم بیسد رول‌آپ‌ها، تایکو عملیات خود را برای استفاده از اتریوم به‌عنوان لایه اجماع، دسترسی‌پذیری داده، و تسویه تنظیم کرد و توالی‌سازی تراکنش‌ها را به اعتبارسنج‌های اتریوم واگذار نمود.
در ژانویه ۲۰۲۴، تایکو شبکه آزمایشی کاتلا (Katla) را راه‌اندازی کرد که از رول‌آپ قابل منازعه مبتنی (Based Contestable Rollup – BCR) استفاده می‌کند. این رول‌آپ فرآیندهای حل اختلاف را به جریان‌های کاری تأیید تراکنش اضافه می‌کند و کارایی و امنیت را بهبود می‌بخشد. تایکو نمونه‌ای برجسته از پتانسیل بیسد رول‌آپ‌ها برای ساده‌سازی مقیاس‌پذیری بلاکچین است.
سایر پروژه‌های نوظهور
علاوه بر تایکو، پروژه‌های دیگری نیز در حال بررسی بیسد رول‌آپ‌ها هستند، اما اکثر آن‌ها در مراحل اولیه توسعه قرار دارند. انتظار می‌رود با پیشرفت فناوری و افزایش پذیرش، نمونه‌های بیشتری در اکوسیستم اتریوم و سایر بلاکچین‌ها ظاهر شوند.
چالش‌ها و فرصت‌های آینده
بیسد رول‌آپ‌ها با وجود مزایای قابل‌توجه، با چالش‌هایی مواجه هستند که باید برای پذیرش گسترده‌تر برطرف شوند:
- توسعه و آزمایش: این فناوری هنوز در مراحل اولیه است و نیاز به شبکه‌های آزمایشی گسترده و بهینه‌سازی دارد.
- رقابت با رول‌آپ‌های سنتی: رول‌آپ‌های دانش صفر و خوش‌بینانه به دلیل سابقه طولانی‌تر و پذیرش گسترده‌تر، رقبای قدرتمندی هستند.
- مقیاس‌پذیری لایه ۱: وابستگی به لایه ۱ می‌تواند در صورت ازدحام شبکه یا افزایش هزینه‌های گس، عملکرد رول‌آپ‌ها را محدود کند.
با این حال، فرصت‌های بزرگی نیز پیش روی بیسد رول‌آپ‌ها قرار دارد:
- ادغام با وب ۳: بیسد رول‌آپ‌ها می‌توانند به‌عنوان ستون اصلی برنامه‌های غیرمتمرکز (DApps) در وب ۳ عمل کنند.
- پشتیبانی از بلاکچین‌های دیگر: این فناوری می‌تواند به بلاکچین‌های دیگر مانند بایننس اسمارت چین یا سولانا گسترش یابد.
- افزایش پذیرش دیفای: با کاهش هزینه‌ها و افزایش کارایی، بیسد رول‌آپ‌ها می‌توانند پذیرش پروتکل‌های مالی غیرمتمرکز را تسریع کنند.
✔️ بیشتر بخوانید: برنامه‌های غیرمتمرکز (dApps) چیست؟ مزایا و معایب برنامه‌های غیرمتمرکز
سخن پایانی
بیسد رول‌آپ‌ها با ارائه راه‌حلی ساده، غیرمتمرکز، و کارآمد برای مقیاس‌پذیری بلاکچین، پتانسیل تغییر چشم‌انداز فناوری بلاکچین را دارند. این فناوری با بهره‌گیری از توالی‌سازهای لایه ۱، نه‌تنها هزینه‌ها و پیچیدگی‌ها را کاهش می‌دهد، بلکه امنیت و زنده‌ماندگی را نیز تضمین می‌کند. پروژه‌هایی مانند تایکو نشان‌دهنده قابلیت‌های این فناوری هستند، اما برای پذیرش گسترده‌تر، نیاز به توسعه، آزمایش، و غلبه بر محدودیت‌هایی مانند انعطاف‌پذیری توالی‌سازی است. در حالی که بیسد رول‌آپ‌ها هنوز در مراحل اولیه قرار دارند، مزایای آن‌ها، از جمله تمرکززدایی و کاهش هزینه‌ها، آن‌ها را به یکی از امیدوارکننده‌ترین نوآوری‌ها در اکوسیستم وب ۳.۰ تبدیل کرده است. برای توسعه‌دهندگان، سرمایه‌گذاران، و کاربران، درک این فناوری و پتانسیل‌های آن کلید بهره‌برداری از فرصت‌های آینده بلاکچین است.
لطفا نظر و سوالات خود را درباره این مقاله ارسال کنید تا کارشناسان ما به شما پاسخ دهند.
بیسد رول‌آپ‌ها چیستند و چه تفاوتی با رول‌آپ‌های سنتی دارند؟
بیسد رول‌آپ‌ها راهکارهای لایه ۲ هستند که از توالی‌ساز لایه ۱ برای پردازش تراکنش‌ها استفاده می‌کنند. برخلاف رول‌آپ‌های سنتی که به توالی‌سازهای اختصاصی وابسته‌اند، بیسد رول‌آپ‌ها ساده‌تر، ارزان‌تر، و هم‌راستا با لایه ۱ هستند.چگونه بیسد رول‌آپ‌ها امنیت تراکنش‌ها را تضمین می‌کنند؟
بیسد رول‌آپ‌ها با استفاده از پروتکل اجماع و امنیت لایه ۱ (مانند اتریوم)، تراکنش‌ها را تأیید می‌کنند و نیازی به مکانیسم‌های اجماع خارجی ندارند، که امنیت بالایی را تضمین می‌کند.مزایای اصلی بیسد رول‌آپ‌ها چیست؟
مزایا شامل غیرمتمرکزسازی کامل، زنده‌ماندگی تضمین‌شده، کاهش هزینه‌های عملیاتی، سادگی معماری، و امنیت بالا به دلیل هم‌راستایی با لایه ۱ است.آیا بیسد رول‌آپ‌ها برای همه بلاکچین‌ها مناسب هستند؟
بیسد رول‌آپ‌ها به‌ویژه برای بلاکچین‌هایی مانند اتریوم که زیرساخت قوی دارند مناسب هستند، اما وابستگی به لایه ۱ ممکن است در بلاکچین‌های کمتر توسعه‌یافته محدودیت‌هایی ایجاد کند.آینده بیسد رول‌آپ‌ها چگونه خواهد بود؟
با توسعه پروژه‌هایی مانند تایکو و ادغام با وب ۳.۰، بیسد رول‌آپ‌ها پتانسیل تبدیل شدن به یکی از راهکارهای اصلی مقیاس‌پذیری را دارند، اما نیاز به آزمایش و بهینه‌سازی بیشتری دارند.
