ترازنامه چیست؟ و چگونه باید ترازنامه را بخوانیم

در دنیای پیچیده و پویای بازارهای مالی، تحلیل عملکرد شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی یکی از ارکان اساسی تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاران محسوب می‌شود. بررسی صورت‌های مالی و ترازنامه شرکت‌ها نه‌تنها برای تحلیل ارزش و پتانسیل رشد آنها حیاتی است، بلکه می‌تواند تصویری کلی از وضعیت اقتصاد کلان کشورها نیز ارائه دهد.

بازار سهام هر کشور به‌طور مستقیم بازتاب‌دهنده وضعیت اقتصادی آن کشور است. در زمان‌های رکود اقتصادی، بسیاری از شرکت‌های حاضر در بازار سهام با افت عملکرد و کاهش ارزش روبه‌رو می‌شوند. از سوی دیگر، دوره‌های رونق اقتصادی موجب شکوفایی بازار سهام و افزایش ارزش شرکت‌ها می‌گردد. این ارتباط متقابل میان اقتصاد کلان و عملکرد شرکت‌ها، ضرورت آگاهی از اصول تحلیل مالی را بیش‌ازپیش نمایان می‌سازد.

در این مقاله، به شما آموزش خواهیم داد که چگونه ترازنامه و صورت‌های مالی شرکت‌ها را تحلیل کنید تا بتوانید از آن‌ها به‌عنوان ابزاری قدرتمند برای تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری بهره ببرید. این مطالب با تمرکز بر بازارهای مالی ایالات متحده و اروپا ارائه شده است؛ اما اصول ذکرشده کاملاً قابل‌اجرا برای تحلیل شرکت‌های ایرانی نیز هستند. همچنین، برای تسهیل درک بهتر، تمامی اصطلاحات به هر دو زبان انگلیسی و فارسی ارائه خواهند شد تا بتوانید با اطمینان، تحلیل‌های خود را انجام دهید.

هدف ما این است که شما را مجهز به ابزارهای لازم برای تصمیم‌گیری هوشمندانه‌تر و دقیق‌تر در بازارهای مالی کنیم.

ترازنامه چیست؟ شالوده تحلیل مالی شرکت‌ها

ترازنامه (Balance Sheet) یکی از مهم‌ترین ابزارهای مالی است که با ارائه تصویری جامع از وضعیت مالی یک شرکت یا سازمان، امکان ارزیابی دقیق ارزش آن را فراهم می‌کند. این سند مالی که به‌طور معمول به‌صورت سه‌ماهه یا ماهانه تهیه می‌شود، شامل سه بخش اصلی است: دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام.

دوره مستر کلاس طلا

جامع‌ترین دوره آموزشی طلا

این دوره در مجموعه یوتوفارکس تهیه شده و نتیجه سال‌ها تجربه در حوزه معامله‌گری طلا و فارکس است. این دوره توسط مجموعه‌ای از معامله‌گران حرفه‌ای یوتوفارکس تهیه شده است. با خرید این دوره از تجربه چندین معامله‌گر بهره‌مند خواهید شد.

مشاهده دوره

هدف اصلی ترازنامه، ارائه نمایی لحظه‌ای از وضعیت مالی یک کسب‌وکار در یک مقطع زمانی مشخص است. این اطلاعات نه‌تنها به درک وضعیت فعلی شرکت کمک می‌کنند، بلکه ابزاری قدرتمند برای برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری‌های مالی محسوب می‌شوند.

اهداف ترازنامه: در خدمت سهامداران و ذی‌نفعان

ترازنامه دو هدف کلیدی را دنبال می‌کند:

1. ارائه بینش به سهامداران و مدیران داخلی:
   سهامداران، رهبران سازمان و کارکنان می‌توانند با استفاده از داده‌های موجود در ترازنامه، مسیر پیشرفت یا شکست شرکت را ارزیابی کنند. این اطلاعات به آن‌ها کمک می‌کند تا تصمیمات استراتژیک مانند اصلاح روندهای ناکارآمد، بهره‌برداری از فرصت‌های جدید یا تقویت سیاست‌های موفقیت‌آمیز را اتخاذ کنند.
2. اطلاع‌رسانی به سرمایه‌گذاران و نهادهای خارجی:
   برای سرمایه‌گذاران، ترازنامه یک ابزار ضروری جهت بررسی وضعیت مالی و ارزیابی پتانسیل رشد شرکت است. از سوی دیگر، نهادهای نظارتی نظیر حسابرسان، مأموران مالیاتی و سایر مراجع قانونی نیز از این سند برای اطمینان از شفافیت مالی و جلوگیری از تخلفات نظیر کلاهبرداری یا فرار مالیاتی استفاده می‌کنند.

به‌طور خلاصه، ترازنامه نه‌تنها راهنمایی برای بهبود عملکرد داخلی شرکت است، بلکه پل ارتباطی مهمی میان کسب‌وکارها و فعالان اقتصادی در بازارهای مالی محسوب می‌شود.

نکات کلیدی در تحلیل ترازنامه

ترازنامه به‌طور ذاتی ابزاری برای ارائه تصویری از وضعیت مالی گذشته یک شرکت است. این موضوع به این معناست که اطلاعات مندرج در ترازنامه، هرچند ارزشمند، مربوط به مقاطع زمانی گذشته است و سرمایه‌گذاران برای تصمیم‌گیری‌های خود معمولاً به آینده و پیش‌بینی‌های آن چشم دارند. بنابراین، حتی اگر ترازنامه یک شرکت وضعیت مالی مطلوبی را نشان دهد، ممکن است سرمایه‌گذاران به دلیل نبود اطمینان از روندهای آتی یا مشکلات پیش‌رو، تمایلی به سرمایه‌گذاری در آن نداشته باشند.

از سوی دیگر، تحلیل ترازنامه باید با توجه به ماهیت صنعت و شرایط خاص هر شرکت انجام شود. صنایع مختلف ویژگی‌ها و شاخص‌های عملکردی متفاوتی دارند که باید در تحلیل در نظر گرفته شوند. به‌عنوان مثال، در شرکت‌های تولیدی، درآمدهای عملیاتی و سود ناخالص نقش کلیدی ایفا می‌کنند، چرا که این عوامل نشان‌دهنده میزان بهره‌وری و توانایی شرکت در مدیریت هزینه‌های تولید هستند. اما در شرکت‌های پیمانکاری، بهره‌وری در اجرای پروژه‌ها و میزان نقدینگی برای تکمیل سریع‌تر پروژه‌ها از اهمیت بیشتری برخوردار است. این تفاوت‌ها نشان می‌دهد که ترازنامه هر شرکت باید متناسب با ماهیت کسب‌وکار آن تحلیل شود تا بتوان دیدگاه دقیق‌تری از عملکرد و پتانسیل آینده آن به دست آورد.

بنابراین، بررسی ترازنامه به‌تنهایی نمی‌تواند تصویر کاملی از وضعیت یک شرکت ارائه دهد. تحلیل‌گران باید با در نظر گرفتن عوامل دیگر نظیر شرایط بازار، روندهای اقتصادی و دیگر صورت‌های مالی، به یک ارزیابی جامع دست یابند.

معادله ترازنامه: پایه و اساس شفافیت مالی

معادله ترازنامه یکی از اصول فاندامنتال حسابداری است که تمامی فعالیت‌های مالی یک شرکت را در چارچوبی ساده و قابل‌درک خلاصه می‌کند. این معادله که به صورت “دارایی‌ها برابر است با مجموع بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام” تعریف می‌شود، پایه و اساس ترازنامه را تشکیل می‌دهد:

دارایی‌ها = بدهی‌ها + حقوق صاحبان سهام
Assets = Liabilities + Owner’s Equity

این معادله به گونه‌ای طراحی شده است که ترازنامه همیشه باید تراز باشد. به این معنا که مجموع دارایی‌های شرکت باید با مجموع بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام برابر باشد. هرگونه عدم توازن در این معادله نشان‌دهنده وجود اشتباه در ثبت داده‌ها یا محاسبات است. چنین خطاهایی ممکن است به دلایل مختلفی مانند اشتباه در ثبت نرخ ارز، محاسبه نادرست استهلاک، یا ارزیابی ناصحیح موجودی رخ دهند.

تراز بودن این معادله اهمیت بالایی دارد، زیرا نشان می‌دهد که تمام منابع مالی شرکت یا از طریق بدهی‌ها تأمین شده‌اند یا از طریق آورده سهامداران. این اصل، شفافیت مالی شرکت را تضمین می‌کند و به سرمایه‌گذاران، حسابرسان و مدیران اجازه می‌دهد تا ارزیابی دقیقی از وضعیت مالی کسب‌وکار داشته باشند.

در ادامه، هرکدام از اجزای این معادله را به‌طور دقیق بررسی خواهیم کرد تا درک بهتری از نحوه تعامل میان دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام به دست آوریم.

دارایی‌ها (Assets)

دارایی‌ها به تمام اقلامی اطلاق می‌شود که در مالکیت شرکت بوده و دارای ارزش ذاتی و قابل سنجش هستند. این دارایی‌ها به‌عنوان منابعی محسوب می‌شوند که شرکت از آن‌ها برای تولید درآمد یا اجرای عملیات خود استفاده می‌کند. در صورت ورشکستگی شرکت، دارایی‌ها می‌توانند به‌منظور بازپرداخت بدهی‌ها به پول نقد تبدیل شوند، مگر اینکه نیاز به تأیید یا مجوز از ذینفعان وجود داشته باشد. در ترازنامه، دارایی‌ها معمولاً به‌صورت مثبت ثبت شده و به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: دارایی‌های جاری و دارایی‌های غیرجاری یا ثابت.

1. دارایی‌های جاری (Current assets): دارایی‌های جاری آن دسته از اقلامی هستند که نقدشوندگی بالایی دارند و انتظار می‌رود طی کوتاه‌مدت (معمولاً یک سال مالی) به پول نقد یا هزینه تبدیل شوند. این دارایی‌ها به‌عنوان یکی از شاخص‌های کلیدی برای ارزیابی نقدینگی و توانایی شرکت در پرداخت تعهدات کوتاه‌مدت شناخته می‌شوند. برخی از مهم‌ترین اقلام این گروه عبارت‌اند از:
   • پول نقد و معادل آن (Cash and cash equivalents): سریع‌ترین و ساده‌ترین شکل نقدینگی.
   • هزینه‌های پیش‌پرداخت (Prepaid expenses): هزینه‌هایی که از پیش پرداخت شده‌اند و در آینده مزایایی ایجاد می‌کنند.
   • موجودی (Inventory): مواد اولیه، محصولات در حال تولید و کالاهای آماده فروش.
   • اوراق بهادار بازاری (Marketable securities): ابزارهای مالی قابل معامله با نقدشوندگی بالا.
   • حساب‌های دریافتنی (Accounts receivable): وجوهی که شرکت از مشتریان بابت فروش کالا یا خدمات طلب دارد.
2. دارایی‌های ثابت یا غیرجاری (Noncurrent assets):دارایی‌های غیرجاری به آن دسته از دارایی‌ها اطلاق می‌شود که نقدشوندگی پایینی دارند و معمولاً در کوتاه‌مدت به پول نقد تبدیل نمی‌شوند. شرکت‌ها اغلب این دارایی‌ها را برای عملیات بلندمدت نگهداری می‌کنند. ارزش‌گذاری این دارایی‌ها می‌تواند بر ترازنامه تأثیرات مهمی داشته باشد. برای مثال، تجدید ارزیابی دارایی‌های ثابت ممکن است به شرکت اجازه دهد تا سرمایه‌اش را در ظاهر افزایش دهد و توانایی بیشتری برای دریافت وام به دست آورد، بدون اینکه واقعاً دارایی جدیدی وارد شرکت شود.علاوه بر این، دارایی‌های غیرجاری معمولاً مولد هستند، یعنی در تولید کالا یا خدمات نقش ایفا می‌کنند. این دارایی‌ها همچنین مشمول استهلاک سالانه می‌شوند، که بخشی از هزینه‌های شرکت را تشکیل می‌دهد. برخی از مهم‌ترین دارایی‌های غیرجاری شامل موارد زیر است:
   • زمین (Land): زمین‌هایی که شرکت در اختیار دارد و برای تولید یا سرمایه‌گذاری استفاده می‌کند.
   • ثبت اختراعات (Patents): حقوق قانونی برای بهره‌برداری از اختراعات.
   • علائم تجاری (Trademarks): نمادها یا برندهایی که شرکت برای تمایز خود استفاده می‌کند.
   • سرقفلی (Goodwill): تفاوت میان ارزش بازار و ارزش دفتری شرکت.
   • مالکیت معنوی (Intellectual property): دارایی‌های نامشهودی مانند حق تألیف یا نرم‌افزارهای اختصاصی.
   • تجهیزات (Equipment): ماشین‌آلات و تجهیزاتی که برای تولید کالا یا ارائه خدمات استفاده می‌شوند.

دارایی‌ها نه‌تنها به‌عنوان منابعی برای عملیات روزمره شرکت عمل می‌کنند، بلکه نقشی حیاتی در توانایی شرکت برای تأمین مالی، سرمایه‌گذاری و رشد ایفا می‌کنند. تحلیل دقیق دارایی‌ها، به سرمایه‌گذاران و مدیران این امکان را می‌دهد که نقاط قوت و ضعف مالی شرکت را به‌خوبی درک کنند.

بدهی‌ها (Liabilities)

بدهی‌ها نقطه مقابل دارایی‌ها است. دارایی چیزی است که شرکت مالک آن است ولی بدهی چیزی است که شرکت مدیون است و باید آن را بازپرداخت کند. بدهی‌ها تعهدات مالی و قانونی هستند که شرکت نسبت به طلبکاران خود دارد و به همین خاطر این اقلام در ترازنامه به صورت منفی لحاظ می‌شود.

بدهی‌ها نیز مانند دارایی‌ها به دو دسته جاری و غیرجاری یا کوتاه‌مدت و بلندمدت تقسیم می‌شوند.

1. بدهی‌های جاری (Current liabilities): بدهی‌های جاری شامل تعهداتی هستند که سررسید آن‌ها کمتر از یک دوره مالی (معمولاً یک سال) است و باید از محل دارایی‌های جاری یا سرمایه در گردش شرکت تسویه شوند. این دسته از بدهی‌ها شاخص مهمی برای ارزیابی نقدینگی و توانایی شرکت در مدیریت تعهدات کوتاه‌مدت محسوب می‌شوند. برای اندازه‌گیری این توانایی، اغلب از نسبت جاری استفاده می‌شود که از تقسیم دارایی‌های جاری بر بدهی‌های جاری به دست می‌آید.
   اقلام اصلی بدهی‌های جاری عبارت‌اند از:
   • هزینه‌های حقوق و دستمزد (Payroll expenses): تعهدات مالی مربوط به پرداخت حقوق کارکنان.
   • پرداخت‌های اجاره (Rent payments): تعهدات شرکت برای پرداخت اجاره ساختمان‌ها یا تجهیزات.
   • پرداخت‌های آب و برق (Utility payments): هزینه‌های خدمات اساسی مانند برق، آب و اینترنت.
   • تأمین مالی بدهی‌ها (Debt financing): بدهی‌هایی که برای پوشش نیازهای مالی کوتاه‌مدت دریافت شده‌اند.
   • حساب‌های پرداختنی (Accounts payable): تعهدات شرکت به تأمین‌کنندگان بابت کالاها یا خدمات دریافتی.
   • سایر هزینه‌های تعهدی (Other accrued expenses): سایر هزینه‌هایی که ثبت شده‌اند ولی هنوز پرداخت نشده‌اند.
2. بدهی‌های بلندمدت یا غیرجاری (Noncurrent liabilities): بدهی‌های غیرجاری شامل تعهداتی هستند که سررسید آن‌ها بیش از یک سال باقی مانده است. این بدهی‌ها اغلب برای تأمین مالی دارایی‌های سرمایه‌ای مانند زمین، ساختمان و ماشین‌آلات استفاده می‌شوند و انتظار می‌رود بازپرداخت آن‌ها از محل درآمدهای آتی شرکت حاصل شود. برای مثال، اگر یک شرکت ۲ میلیارد دلار وام برای خرید تجهیزات دریافت کند، انتظار می‌رود عواید حاصل از بهره‌برداری از این تجهیزات برای بازپرداخت وام استفاده شود.نکته مهم این است که بخشی از بدهی‌های بلندمدت که سررسید آن در دوره مالی جاری است، به‌عنوان بدهی‌های جاری در ترازنامه ثبت می‌شود. همچنین، بدهی‌های بلندمدت می‌توانند شامل تعهداتی مانند ارائه کالا یا خدمات در آینده نیز باشند.اقلام اصلی بدهی‌های بلندمدت عبارت‌اند از:
   • اجاره‌نامه‌ها (Leases): تعهدات مالی مرتبط با اجاره‌های بلندمدت.
   • وام (Loans): تسهیلات مالی دریافتی از بانک‌ها یا مؤسسات اعتباری.
   • اوراق قرضه قابل پرداخت (Bonds payable): بدهی‌های ناشی از انتشار اوراق قرضه.
   • حقوق بازنشستگی (Provisions for pensions): تعهدات شرکت به کارکنان برای پرداخت مستمری بازنشستگی.
   • بدهی مالیاتی معوق (Deferred tax liabilities): مالیات‌هایی که باید در آینده پرداخت شوند.

بدهی‌ها، چه جاری و چه بلندمدت، نقش کلیدی در تأمین مالی عملیات و رشد شرکت ایفا می‌کنند. تحلیل دقیق این بخش از ترازنامه به مدیران و سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا میزان ریسک و پایداری مالی شرکت را به‌خوبی ارزیابی کنند.

حقوق صاحبان سهام (Owners’ Equity)

حقوق صاحبان سهام، بخشی از دارایی‌های شرکت است که پس از کسر تمام بدهی‌ها، به مالکان یا سهامداران تعلق دارد. این مفهوم نشان‌دهنده میزان مشارکت سهامداران در تأمین مالی شرکت و همچنین بازدهی حاصل از فعالیت‌های تجاری آن است.

به بیان ساده‌تر، دارایی‌های شرکت از دو منبع تأمین می‌شوند:

1. آورده سهامداران که مستقیماً به‌عنوان سرمایه وارد شرکت می‌شود.
2. بدهی‌ها که از منابع خارجی وام گرفته شده‌اند و باید بازپرداخت شوند.

حقوق صاحبان سهام را می‌توان به‌عنوان تفاوت میان دارایی‌های شرکت و بدهی‌های آن در نظر گرفت:
حقوق صاحبان سهام = دارایی‌ها – بدهی‌ها

این بخش به دو شیوه اصلی قابل افزایش است:

1. سرمایه‌گذاری مستقیم سهامداران:
   این شامل وجوهی است که سهامداران در قالب خرید سهام به شرکت تزریق می‌کنند. این سرمایه می‌تواند برای گسترش فعالیت‌ها، انجام پروژه‌های جدید یا تقویت زیرساخت‌های شرکت به کار گرفته شود.
2. سود انباشته:
   این سود از فعالیت‌های شرکت به دست می‌آید و به‌جای توزیع بین سهامداران، برای افزایش سرمایه درون شرکت نگهداری می‌شود. سود انباشته اغلب برای سرمایه‌گذاری‌های آینده، توسعه فعالیت‌ها یا مدیریت بدهی‌ها استفاده می‌شود.

حقوق صاحبان سهام بازتاب‌دهنده پایداری مالی شرکت و توانایی آن در ایجاد ارزش برای سهامداران است. از این رو، تحلیل این بخش از ترازنامه می‌تواند اطلاعات حیاتی درباره وضعیت مالی شرکت و چشم‌انداز رشد آن در اختیار سرمایه‌گذاران قرار دهد.

✔️  بیشتر بخوانید: مبانی بازار بورس: راهنمای مبتدیان جهت معامله گری سهام

بررسی نمونه ترازنامه شرکت‌های ایرانی و آمریکایی

در ادامه به بررسی ترازنامه یک شرکت در بازار سهام ایران و یک شرکت در بازار بورس آمریکا می‌پردازیم. ابتدا ترازنامه شرکت تسلا را با یکدیگر بررسی می‌کنیم:

ترازنامه تسلا

بررسی نمونه ترازنامه تسلا: رشد پایدار دارایی‌ها و ساختار مالی