بانک تسویه بین المللی
بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی (Bank for International Settlements) یا همان BIS، تشکیلاتی مرتبط با بانک‌های مرکزی است که دفتر مرکزی آن در بازل سوئیس است. بانک تسویه بین المللی در سال 1930 تأسیس شد و قدیمی‌ترین مؤسسه مالی جهانی است که تحت نظارت حقوق بین‌الملل فعالیت می‌کند. این بانک متعلق به 63 بانک مرکزی است که نماینده کشورهایی از سراسر جهان هستند و در مجموع حدود 95 درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) جهان را تشکیل می‌دهند. BIS دو دفتر نمایندگی در مناطق اداری ویژه (SAR) هنگ کنگ و مکزیکوسیتی و همچنین مراکز نوآوری (Innovation Hub Centers) در سراسر جهان دارد. نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که از زمان شروع کار تا به امروز، نقش بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی همواره در حال تغییر بوده، چرا که خود را با جامعه مالی پویای جهانی و نیازهای آن سازگار می‌کند.
بانک تسویه حساب‌های بین المللی یک آفتاب پرست مالی است
بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی (BIS) بر اساس توافقنامه‌های لاهه (Hague Agreements) در سال 1930 ایجاد شد و مسئولیت نمایندگی عمومی برای دریافت غرامت در برلین را بر عهده گرفت. در هنگام تاسیس، بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی طبق توافق معاهده ورسای (Treaty of Versailles) مسئول جمع آوری، اداره و توزیع غرامت‌ها از آلمان پس از جنگ جهانی اول بود. این بانک همچنین متولی وام‌های داوز (Dawes) و یانگ (Young) بود که وام‌های صادر شده بین‌المللی برای تأمین مالی این غرامت‌ها بودند.
نکته: طرح داوز طبق پیشنهاد کمیته داوز به ریاست چارلز جی داوز، طرحی در سال 1924 بود که با موفقیت مسئله غرامت جنگ جهانی اول را که آلمان باید پرداخت می‌کرد، حل کرد و به بحران دیپلماسی اروپا پس از جنگ جهانی اول و معاهده ورسای پایان داد. طرح یانگ (Young) برنامه‌ای برای تسویه غرامت آلمان در جنگ جهانی اول بود که در اوت 1929 نوشته شد و به طور رسمی در سال 1930 به تصویب رسید. این طرح توسط کمیته‌ای به سرپرستی اوون دی یانگ، بنیان‌گذار و رئیس سابق شرکت رادیویی آمریکا (RCA) و یکی از اعضای هیئت امنای بنیاد راکفلر (The Rockefeller Foundation) ارائه شد.
پس از جنگ جهانی دوم، بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی تمرکز خود را به دفاع از سیستم برتون وودز (Bretton Woods System) که توسط بانک جهانی (World Bank) اجرا می‌شد، معطوف کرد. بین دهه‌های 1970 و 1980، این بانک جریان‌های سرمایه برون مرزی را در پی بحران نفت و بدهی کنترل می‌کرد که به نوبه خود منجر به توسعه نظارت بر مقررات در بانک‌های فعال بین‌المللی شد.
بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی همچنین به‌عنوان یک منبع «تامین مالی» اضطراری برای کشورهایی که دچار مشکل شده‌اند، ظاهر شده است. این بانک به کشورهایی مانند مکزیک و برزیل در طول بحران‌های بدهی‌شان در سال‌های 1982 و 1998 کمک کرده است. در حال حاضر که صندوق بین المللی پول (International Monetary Fund) در این کشورها وجود دارد، بودجه اضطراری از طریق برنامه IMF تامین می‌شود.
BIS همچنین به عنوان امین و نماینده عمل کرده است. به عنوان مثال از سال 1979 تا 1994، این بانک نماینده سیستم پولی اروپا (European Monetary System) بود که راه را برای ایجاد یک پول واحد اروپایی هموار کرد.
با وجود تمام نقش‌هایی که در بالا ذکر شد، بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی همیشه مروج همکاری بانک مرکزی (central bank)، برای تضمین ثبات پولی و مالی جهانی بوده است.
مقابله با چالش‌ها بانک تسویه حساب‌های بین المللی
با توجه به تغییر مداوم ساختار اقتصادی جهانی، بانک تسویه حساب‌های بین المللی مجبور است خود را با بسیاری از چالش‌های مالی مختلف وفق دهد. با این حال، با تمرکز بر ارائه خدمات بانک‌داری سنتی به بانک‌های مرکزی عضو، این بانک اساساً تکیه‌گاه امنی برای وام دهندگانی است که به عنوان آخرین راه حل از آنها استفاده می‌شوند. این بانک با هدف حمایت از ثبات مالی و پولی جهانی، بخش جدایی ناپذیر از اقتصاد بین‌المللی است.
برای رواج دادن چنین ثباتی، BIS یک انجمن همکاری بین بانک‌های مرکزی عضو (از جمله آژانس‌های پولی) از طریق موارد زیر فراهم می‌کند:
- کمک به همکاری‌های بین‌المللی: به عنوان یک منبع حیاتی برای بانک‌های مرکزی و سایر موسسات مالی، بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی تحقیقاتی انجام می‌دهد، آمارهایی تولید می‌کند و سمینارها و کارگاه‌های آموزشی را با تمرکز بر مسائل مالی بین‌المللی سازماندهی می‌کند. به عنوان مثال، موسسه ثبات مالی (FSI) سمینارها و سخنرانی‌هایی را با محوریت ثبات مالی جهانی ترتیب می‌دهد. رؤسای بانک‌های مرکزی عضو، هر ماه دو بار در بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی برای تبادل تجربیات خود گرد هم می‌آیند. این جلسات هسته اصلی همکاری بانک‌های مرکزی است. سایر جلسات منظم مدیران و متخصصان بانک مرکزی و همچنین اقتصاددانان و متخصصان ناظر به همکاری‌های بین‌المللی کمک می‌کنند و در عین حال تضمین می‌کنند که هر بانک مرکزی به طور مؤثر به کشور خود خدمت کند.
- ارائه خدمات به کمیته‌هایی که در بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی ایجاد شدند و فعالیت می‌کنند: این بانک با ارائه خدمات خود به دبیرخانه‌های مختلف کمیته‌های مالی و سازمان‌های ایجاد شده تحت حمایت خود، به عنوان یک “اندیشکده” بین المللی برای مسائل مالی عمل می‌کند. کمیته‌هایی مانند کمیته بازارها (Markets Committee) درباره موضوعات اساسی در مورد عملکرد و مقررات زیرساخت مالی بین‌المللی بحث می‌کنند و آنها را بهبود می‌بخشند.
نکته: کمیته بازارها انجمنی است که در آن مقامات بانک مرکزی در مورد شرایط فعلی بازار، عملکرد بازار و عملیات بانک مرکزی بحث می‌کنند. این بانک متشکل از مقامات ارشد 27 بانک مرکزی است و ژاکلین لوه، معاون مدیر عامل در مرجع پولی سنگاپور (Monetary Authority of Singapore) ریاست آن را بر عهده دارد.
به عنوان بانکی برای بانک‌داران، BIS نیازهای مالی بانک‌های مرکزی عضو را تامین می‌کند، معاملات طلا و ارز را برای آنها فراهم می‌کند و ذخایر بانک‌های مرکزی را نگه می‌دارد. این بانک همچنین یک بانک‌دار و مدیر صندوق برای سایر موسسات مالی بین‌المللی است.
نحوه عملکرد بانک
بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی، به طور مستقیم با سایر موسسات مالی خصوصی برای فعالیت‌های بانک‌داری جهانی رقابت می‌کند. با این حال، این بانک حساب جاری (current account) را برای افراد یا دولت‌ها نگهداری نمی‌کند. سابقا، سهامداران خصوصی و همچنین بانک‌های مرکزی در BIS سهام داشتند، اما در سال 2001 تصمیم گرفته شد که سهامداران خصوصی باید غرامت دریافت کنند و مالکیت BIS باید به بانک‌های مرکزی (یا مقامات پولی معادل) محدود شود.
واحد حساب بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی، حق برداشت ویژه صندوق بین المللی پول (IMF’s Special Drawing rights) است که سبدی از ارزهای قابل تبدیل می‌باشد. ذخایر در این حساب تقریباً 7% از کل ارزهای جهان را تشکیل می‌دهد.
نکته: حق برداشت ویژه (SDR) دارایی‌های ذخیره ارزی مکملی هستند که توسط صندوق بین‌المللی پول (IMF) تعریف و نگهداری می‌شوند. SDRها واحدهای حساب صندوق بین المللی پول هستند و به خودی خود یک ارز نیستند. آنها نشان دهنده مطالبه ارزی هستند که توسط کشورهای عضو صندوق بین‌المللی پول نگهداری می‌شود و ممکن است با آنها مبادله شوند. SDR در سال 1969 برای تکمیل کمبود دارایی‌های ذخیره ارزی ترجیحی، یعنی طلا و دلار آمریکا ایجاد شدند.
مانند هر بانک دیگری، بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی تلاش می‌کند تا خدمات برتر را برای جذب بانک‌های مرکزی به عنوان مشتری ارائه دهد. به منظور تأمین امنیت، این بانک سرمایه و ذخایر فراوانی را حفظ می‌کند که به دنبال تجزیه و تحلیل ریسک (Risk Analysis)، به طور متنوعی سرمایه‌گذاری می‌شوند. این بانک با پیشنهاد بازخرید ابزارهای قابل معامله از بانک‌های مرکزی، نقدینگی را برای بانک‌های مرکزی تضمین می‌کند. بسیاری از این ابزارها به طور خاص برای نیازهای بانک مرکزی طراحی شده‌اند. برای رقابت با موسسات مالی خصوصی، BIS بالاترین بازدهی را در وجوه سرمایه‌گذاری شده توسط بانک‌های مرکزی ارائه می‌دهد.
اساسنامه این بانک توسط سه نهاد تدوین می‌شود: مجمع عمومی بانک‌های مرکزی عضو، هیئت مدیره و مدیریت بانک تسویه حساب‌های بین المللی. تصمیم‌گیری در مورد عملکرد این بانک در هر سطحی اتخاذ می‌شود و بر اساس ترتیب رأی‌گیری وزنی (weighted voting) است.
به منظور دنبال کردن ماموریت خود، بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی به بانک‌های مرکزی موارد زیر را ارائه می‌دهد:
انجمی برای گفتگو و همکاری گسترده بین‌المللی
بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی برای بانک‌های مرکزی و مقامات نظارتی مالی انجمنی برای گفت‌وگو و همکاری فراهم می‌کند تا آنها بتوانند آزادانه اطلاعات را مبادله کنند، درک متقابلی ایجاد کنند و در مورد اقدامات مشترک تصمیم بگیرند. از طریق نشست‌های منظم و حمایت از تنظیم‌کنندگان اصلی استانداردهای جهانی برای سیستم مالی بین‌المللی، این بانک به ترویج گفت‌وگو بین بانک‌های مرکزی و مقامات نظارتی برای تقویت ثبات پولی و مالی جهانی کمک می‌کند.
BIS همچنین از طریق موسسه ثبات مالی (Financial Stability Institute) خود که از بانک‌های مرکزی و سایر مقامات مالی در اجرای استانداردهای نظارتی جهانی و شیوه‌های نظارتی صحیح حمایت می‌کند، همکاری بین‌المللی را در زمینه ثبات مالی ارتقا می‌دهد. دفاتر نمایندگی BIS در آسیا-اقیانوسیه و قاره آمریکا نیز با تقویت روابط و ارتقای همکاری بین بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی و بانک‌های مرکزی منطقه و مقامات نظارتی، نقش کلیدی در این زمینه ایفا می‌کنند.
بستری برای نوآوری و به اشتراک گذاری اطلاعات
آینده بانک مرکزی به طور جدایی ناپذیری با نوآوری در ارتباط است؛ چه در حوزه هوش مصنوعی، کلان داده‌ها (Big Data)، فین تک (فناوری مالی، fintech)، ارزهای دیجیتال یا امور مالی مرتبط با محیط زیست. در واقع نوآوری به این بانک این فرصت را می‌دهد تا از فناوری برای کشف کالاهای عمومی جدید برای بانک‌های مرکزی استفاده کند و سیستم مالی را برای همه بهبود ببخشد.
برای پاسخ به نیاز روزافزون بانک‌های مرکزی به همکاری در این فضا، مراکز نوآوری بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی (BIS Innovation Hub Centres)، بستری برای نوآوری فراهم می‌کنند و مرکز هماهنگی انعطاف‌پذیری سایبری بانک‌های مرکزی (Cyber Resilience Coordination Centre) را قادر می‌سازد تا خود را در برابر ریسک‌های مرتبط، محافظت کنند. BIS با بانک‌های مرکزی همکاری می‌کند تا نوآوری‌های تکنولوژیکی را که به سرعت چشم‌انداز مالی را متحول می‌کند، بررسی کند و به آنها کمک کند ضمن اجتناب از ریسک‌های مرتبط، مزایای آن را درک کنند.
خدمات مالی سالم و رقابتی
همانطور که از نام این بانک مشخص است، بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی همانند یک بانک نیز عمل می‌کند. این بانک خدمات مالی را منحصراً به بانک‌های مرکزی، مقامات پولی و سازمان‌های بین‌المللی ارائه می‌کند تا به آنها در مدیریت دارایی‌های ارزی خارجی کمک کند. تراکنش‌های بانکی BIS، فعالیت‌های خودش را تامین مالی می‌کند و بینش‌های دست اولی را در مورد شرایط فعلی بازار مالی به این بانک می‌دهد که به فعالیت‌های تحقیقاتی آن کمک می‌کند.
به عنوان یک موسسه تحت مالکیت و اداره بانک‌های مرکزی، بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی برای درک نیازهای مدیران ذخیره جایگاه مناسبی دارد. تمرکز اصلی این مدیران بر ایمنی، نقدینگی و همچنین تنوع بخشیدن به سرمایه در معرض ریسک‌شان و کسب بازده بهتر است. با عملیات بانکی در بازل، مناطق اداری ویژه (SAR) هنگ کنگ و مکزیک، بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی خدمات مالی سالم و رقابتی را به بانک‌های مرکزی در سراسر جهان و ارائه می‌کند.
در خاتمه
بانک تسویه حساب‌های بین المللی (BIS) یک مرکز جهانی برای منافع مالی و اقتصادی است. به این ترتیب، این بانک معمار اصلی در توسعه بازار مالی جهانی بوده است. با توجه به ماهیت پویای شرایط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در سراسر جهان، این بانک را می‌توان به عنوان یک نیروی تثبیت‌کننده و تشویق‌کننده ثبات مالی و رفاه بین‌المللی در مواجهه با تغییرات جهانی در نظر گرفت.
بیشتر بخوانید:
