در قلب منهتن، جایی که آسمان‌خراش‌ها نماد قدرت مالی جهان را به تصویر می‌کشند، نامی برجسته‌تر از سایرین خودنمایی می‌کند: جی‌پی مورگان چیس. این غول بانکی، با ریشه‌هایی که به قرن هجدهم بازمی‌گردد، نه‌تنها بزرگترین بانک ایالات متحده بلکه یکی از تأثیرگذارترین نهادهای مالی جهان است. دفتری که زمانی در خانه خانوادگی جان پیرپونت مورگان در وال استریت آغاز به کار کرد، امروز به یک امپراتوری چندملیتی با دارایی‌هایی نزدیک به ۴ تریلیون دلار تبدیل شده است. این حجم عظیم از نفوذ و ثروت، جی‌پی مورگان را به بازیگری کلیدی در اقتصاد جهانی بدل کرده که هر تصمیمش می‌تواند بازارها را به لرزه درآورد یا ثبات را به آنها بازگرداند.
اما این عظمت بدون پیچیدگی نیست. جی‌پی مورگان چیس، که از دل ادغام‌ها و تحولات تاریخی سر برآورده، داستانی فراتر از اعداد و ارقام دارد. این بانک، که زمانی با تکیه بر هوش تجاری آرون بور و جاه‌طلبی‌های خانواده مورگان شکل گرفت، اکنون در تقاطع نوآوری، قدرت و مسئولیت قرار دارد. از نجات اقتصاد در بحران‌های بزرگ گرفته تا مواجهه با انتقادات تند به دلیل نقشش در مسائل زیست‌محیطی و چالش‌های حقوقی، این نهاد مالی به مثابه آینه‌ای است که هم شکوه و هم تناقضات دنیای مدرن را بازتاب می‌دهد. در این مقاله، سفری به عمق این غول بانکی خواهیم داشت تا ببینیم چگونه از یک ایده ساده به نیرویی تبدیل شده که سرنوشت مالی جهان را در دست دارد.
ریشه‌ها و تکامل تاریخی: از آرون بور تا غول مدرن مالی
داستان جی‌پی مورگان چیس، این غول عظیم مالی، نه با آسمان‌خراش‌های امروزی منهتن، بلکه با ترفندی هوشمندانه در سال ۱۷۹۹ آغاز شد. آرون بور، سیاستمدار جنجالی و سومین معاون رئیس‌جمهور ایالات متحده، با استفاده از یک بند قانونی زیرکانه در اساسنامه یک شرکت آبرسانی، بذر تأسیس بانک منهتن را کاشت. این بند به ظاهر بی‌ضرر، که اجازه سرمایه‌گذاری مازاد شرکت در فعالیت‌های قانونی را می‌داد، به بور امکان داد تا شرکتی را که قرار بود آب به نیویورک برساند، به نهادی بانکی تبدیل کند. کمتر از شش ماه بعد، بانک منهتن متولد شد؛ بانکی که بعدها به یکی از قدیمی‌ترین اجزای تشکیل‌دهنده امپراتوری جی‌پی مورگان چیس تبدیل شد. این آغاز غیرمتعارف، پایه‌ای برای نهادی گذاشت که قرار بود قرن‌ها بعد، بازارهای مالی جهان را تحت سلطه خود درآورد.
در سوی دیگر این روایت، خانواده مورگان نقشی محوری در تکامل این نهاد ایفا کردند. در سال ۱۸۷۱، جان پیرپونت مورگان، که بعدها به «جی‌پی» معروف شد، شرکت J.P. Morgan & Co را تأسیس کرد. او با تکیه بر میراث پدرش، جونیوس اسپنسر مورگان، که خود یک بانکدار برجسته در لندن بود، این شرکت را از خانه‌ای در خیابان ۲۳ وال استریت به مرکزی برای تأمین مالی پروژه‌های عظیم صنعتی تبدیل کرد. مورگان با تأمین سرمایه شرکت فولاد ایالات متحده در سال ۱۹۰۱، اولین شرکت میلیارد دلاری جهان را خلق کرد و در جریان هراس بانکی ۱۹۰۷، با تزریق نقدینگی به بازار، عملاً دولت آمریکا را از ورشکستگی نجات داد. این اقدامات نه‌تنها قدرت مالی او را نشان داد، بلکه نام مورگان را به نمادی از نفوذ و جاه‌طلبی در دنیای بانکداری بدل کرد.
دوره مستر کلاس طلا
جامع‌ترین دوره آموزشی طلا
این دوره در مجموعه یوتوفارکس تهیه شده و نتیجه سال‌ها تجربه در حوزه معامله‌گری طلا و فارکس است. این دوره توسط مجموعه‌ای از معامله‌گران حرفه‌ای یوتوفارکس تهیه شده است. با خرید این دوره از تجربه چندین معامله‌گر بهره‌مند خواهید شد.
اما آنچه امروز به نام جی‌پی مورگان چیس می‌شناسیم، نتیجه یک سلسله ادغام‌های استراتژیک است که تاریخچه آن را به تاروپودی پیچیده از نهادهای مالی تبدیل کرده است. در سال ۱۹۵۵، بانک منهتن با بانک ملی چیس ادغام شد و بانک چیس منهتن را به وجود آورد؛ نهادی که تحت رهبری دیوید راکفلر در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ به یکی از پیشگامان وام‌های سندیکایی و خدمات مالی خرد تبدیل شد. سپس در سال ۱۹۹۶، کمیکال بانک، که خود از دل شرکت تولید مواد شیمیایی نیویورک در سال ۱۸۲۳ برخاسته بود، چیس منهتن را خریداری کرد اما نام معتبرتر «چیس» را حفظ کرد. کمیکال بانک با سابقه‌ای از نوآوری در تأمین مالی معاملات اهرمی، قدرت این نهاد را دوچندان کرد.
نقطه عطف بعدی در سال ۲۰۰۰ رخ داد، زمانی که J.P. Morgan & Co با چیس منهتن ادغام شد و جی‌پی مورگان چیس امروزی شکل گرفت.
این ادغام، دو سنت بانکی متمایز را یکی کرد: یکی ریشه‌دار در بانکداری سرمایه‌گذاری و دیگری متمرکز بر خدمات تجاری و خرد. اما این پایان ماجرا نبود. در سال ۲۰۰۴، ادغام با بانک وان، که مقر آن در شیکاگو بود، نه‌تنها جغرافیای فعالیت این بانک را گسترش داد، بلکه جیمی دایمون، مدیرعامل کنونی، را به این مجموعه آورد. دایمون با اصلاحات ساختاری و استراتژی‌های کاهش هزینه، پایه‌های موفقیت مدرن جی‌پی مورگان را مستحکم‌تر کرد.
این تکامل تاریخی با تملک‌های کلیدی دیگری نیز همراه بود. خرید دارایی‌های بیر استرنز در سال ۲۰۰۸، واشنگتن موتال در همان سال، و فرست ریپابلیک در سال ۲۰۲۳ نشان داد که جی‌پی مورگان چگونه در لحظات بحرانی، نه‌تنها خود را نجات داده، بلکه رقبا را نیز بلعیده است. این ادغام‌ها، همراه با میراث خانواده مورگان، این بانک را از یک ایده ساده در ذهن آرون بور به غولی تبدیل کرده که امروز با بیش از ۴ تریلیون دلار دارایی، پنجمین بانک بزرگ جهان از نظر دارایی و بزرگترین بانک سرمایه‌گذاری از نظر درآمد محسوب می‌شود. این مسیر طولانی، گواهی است بر اینکه چگونه هوشمندی، جاه‌طلبی و زمان‌بندی درست می‌تواند یک امپراتوری مالی بی‌رقیب بسازد.
قلمرو قدرت: جایگاه جی‌پی مورگان در بازار جهانی
جی‌پی مورگان چیس امروز نه‌تنها به‌عنوان بزرگترین بانک ایالات متحده، بلکه به‌عنوان یکی از قدرتمندترین نهادهای مالی جهان شناخته می‌شود. تا آوریل ۲۰۲۵، این بانک با دارایی‌های کل بالغ بر ۴.۰۲ تریلیون دلار، جایگاه خود را در صدر بانک‌های آمریکایی تثبیت کرده است. این رقم، که بر اساس گزارش‌های مالی اخیر بانک در پایان سال ۲۰۲۴ اعلام شده، نشان‌دهنده رشدی ۳.۲۹ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۳ است که دارایی‌های آن ۳.۸۷۵ تریلیون دلار بود. این افزایش، نتیجه استراتژی‌های موفق در گسترش وام‌دهی، مدیریت دارایی و جذب سپرده‌ها در محیطی است که نرخ‌های بهره پس از کاهش‌های فدرال رزرو در اواخر ۲۰۲۴، به تعادل جدیدی رسیده‌اند. از نظر ارزش بازار نیز، جی‌پی مورگان با سرمایه‌ای حدود ۶۸۵.۸۸ میلیارد دلار تا اوایل آوریل ۲۰۲۵، همچنان پیشتاز بانک‌های جهانی است و در رتبه‌بندی جهانی، در میان ۱۵ شرکت باارزش جهان قرار دارد.
در عرصه جهانی، جی‌پی مورگان چیس از نظر دارایی‌ها در جایگاه پنجم ایستاده و رقبایی چون بانک صنعتی و تجاری چین (ICBC) با بیش از ۶ تریلیون دلار دارایی را پشت سر خود می‌بیند. با این حال، در میان بانک‌های آمریکایی، این نهاد فاصله قابل‌توجهی با رقبای اصلی خود یعنی ولز فارگو و سیتی‌گروپ ایجاد کرده است. ولز فارگو، با دارایی‌هایی حدود ۱.۷۱ تریلیون دلار تا پایان ۲۰۲۴، در رتبه سوم آمریکا قرار دارد، اما از نظر گستردگی خدمات سرمایه‌گذاری و سودآوری، به پای جی‌پی مورگان نمی‌رسد. این بانک در سه‌ماهه چهارم ۲۰۲۴، سودی بالغ بر ۵.۱ میلیارد دلار گزارش کرد، در حالی که جی‌پی مورگان در همان دوره ۱۴ میلیارد دلار سود خالص به دست آورد و برای کل سال ۲۰۲۴، سود سالانه‌اش به ۵۹ میلیارد دلار رسید. این اختلاف، قدرت بی‌رقیب جی‌پی مورگان در بانکداری سرمایه‌گذاری و مدیریت ثروت را نشان می‌دهد.
سیتی‌گروپ، دیگر رقیب بزرگ، با دارایی‌هایی حدود ۱.۷ تریلیون دلار، در جایگاه چهارم بانک‌های آمریکایی قرار دارد، اما چالش‌های داخلی آن، از جمله خطاهای دستی در انتقال وجه و جریمه‌های نظارتی، مانع از رقابت نزدیک‌تر با جی‌پی مورگان شده است. در مارس ۲۰۲۵، گزارش‌هایی از اشتباهات سیتی‌گروپ در انتقال مبالغ هنگفت (مانند پرداخت تصادفی ۸۱ تریلیون دلار به یک مشتری که بعداً اصلاح شد) بار دیگر ضعف‌های ساختاری این بانک را برجسته کرد. در مقابل، جی‌پی مورگان با “ترازنامه مستحکم” خود، که از سوی هیئت ثبات مالی (FSB) به‌عنوان یک ویژگی کلیدی سیستمی شناخته شده، توانسته اعتماد بازارها را حفظ کند. این بانک در سال ۲۰۲۴، هزینه‌های عملیاتی خود را کاهش داد و پیش‌بینی سود خالص بهره (NII) را به ۹۲.۵ میلیارد دلار افزایش داد، در حالی که سیتی‌گروپ و ولز فارگو با کاهش حاشیه سود خالص مواجه شدند.
مقایسه با این رقبا نشان می‌دهد که جی‌پی مورگان نه‌تنها از نظر حجم دارایی‌ها، بلکه در تنوع درآمدی و انعطاف‌پذیری در برابر نوسانات اقتصادی، برتری دارد. در حالی که ولز فارگو بر بانکداری خرده‌فروشی و تجاری تمرکز دارد و سیتی‌گروپ در بازارهای سرمایه و بانکداری جهانی فعال است، جی‌پی مورگان ترکیبی متوازن از این حوزه‌ها را با تسلط بر بانکداری سرمایه‌گذاری ارائه می‌دهد. درآمد این بانک از فعالیت‌های سرمایه‌گذاری در سه‌ماهه پایانی ۲۰۲۴، ۳۰ درصد نسبت به سال قبل رشد داشت، در حالی که ولز فارگو تنها ۵ درصد افزایش را گزارش کرد. این برتری، همراه با شبکه گسترده ۴,۹۷۰ شعبه در آمریکا و حضور در بیش از ۱۰۰ کشور، جی‌پی مورگان را به یک غول مالی بی‌همتا تبدیل کرده که نه‌تنها بازار داخلی، بلکه اقتصاد جهانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
موتورهای درآمد: تنوع خدمات و بانکداری سرمایه‌گذاری
جی‌پی مورگان چیس، مانند یک ماشین عظیم‌الجثه مالی، با موتورهایی چندگانه کار می‌کند که هر یک به نوبه خود، جریان درآمدی پایدار و قدرتمندی را تضمین می‌کنند.
این بانک، که در چهار حوزه اصلی فعالیت می‌کند، ترکیبی بی‌نظیر از خدمات را ارائه می‌دهد که از بانکداری خرد و محلی تا پیچیده‌ترین معاملات سرمایه‌گذاری جهانی را در بر می‌گیرد.
تا سال ۲۰۲۵، تنوع این خدمات نه‌تنها جایگاه این نهاد را در برابر رقبا مستحکم کرده، بلکه آن را به یک نیروی بی‌رقیب در بازارهای مالی تبدیل کرده است. در سال مالی ۲۰۲۴، درآمد خالص این بانک به ۱۶۹.۳ میلیارد دلار رسید که بیش از ۴۰ درصد آن از فعالیت‌های بانکداری سرمایه‌گذاری و مدیریت ثروت تأمین شد، در حالی که بانکداری خرد و تجاری نیز سهمی قابل‌توجه در این موفقیت داشتند.
بانکداری خرد و محلی، ستون فقرات ارتباط جی‌پی مورگان با میلیون‌ها مشتری در سراسر جهان است. این بخش، که بیش از ۶۶ میلیون خانوار آمریکایی را تحت پوشش دارد، خدماتی از حساب‌های جاری و پس‌انداز گرفته تا کارت‌های اعتباری و وام‌های مسکن ارائه می‌دهد. تا مارس ۲۰۲۵، این بانک با بیش از ۴,۹۰۰ شعبه و ۱۶,۰۰۰ دستگاه خودپرداز در ایالات متحده، بزرگترین شبکه بانکی کشور را در اختیار دارد. در سال ۲۰۲۴، درآمد این بخش به ۶۳.۲ میلیارد دلار رسید، که بخشی از آن به لطف افزایش استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال مانند برنامه Chase Mobile بود که بیش از ۴۵ میلیون کاربر فعال دارد. این رشد، نتیجه سرمایه‌گذاری‌های سنگین بانک در فناوری است که تجربه مشتری را ساده‌تر و دسترسی را گسترده‌تر کرده است.
مدیریت ثروت و دارایی، جایی است که جی‌پی مورگان به ثروتمندان و نهادهای بزرگ خدمت می‌کند. این بخش، که در سال ۲۰۲۴ حدود ۳.۳ تریلیون دلار دارایی تحت مدیریت (AUM) داشت، از خدمات مشاوره مالی تا مدیریت پرتفوی برای مشتریان خصوصی و سازمانی را شامل می‌شود. در سه‌ماهه اول ۲۰۲۵، این بخش با جذب ۴۸ میلیارد دلار سرمایه جدید، رشدی ۱۲ درصدی را نسبت به سال قبل تجربه کرد. موفقیت این حوزه به دلیل شبکه جهانی مشاوران مالی و توانایی بانک در ارائه راه‌حل‌های سفارشی برای مشتریان ثروتمند است. به عنوان مثال، برنامه J.P. Morgan Private Bank در سال ۲۰۲۴ بار دیگر از سوی مجله Euromoney به‌عنوان بهترین بانک خصوصی جهان انتخاب شد، که نشان‌دهنده تسلط این بانک بر بازار مدیریت ثروت است.
بانکداری تجاری، سومین موتور درآمد، بر ارائه خدمات به کسب‌وکارهای کوچک و متوسط و شرکت‌های بزرگ متمرکز است. این بخش، که در سال ۲۰۲۴ درآمدی بالغ بر ۱۲.۸ میلیارد دلار تولید کرد، از وام‌های تجاری و خدمات خزانه‌داری گرفته تا مدیریت نقدینگی را پوشش می‌دهد. جی‌پی مورگان با بیش از ۱۲۰,۰۰۰ مشتری تجاری در آمریکا و حضور در بازارهای بین‌المللی، توانسته به شریکی قابل اعتماد برای شرکت‌هایی تبدیل شود که به دنبال رشد و توسعه هستند. در سال ۲۰۲۵، این بانک با راه‌اندازی برنامه‌های جدید تأمین مالی پایدار برای کسب‌وکارهای سبز، نشان داد که چگونه می‌توان سودآوری را با مسئولیت اجتماعی ترکیب کرد.
اما ستاره درخشان این مجموعه، بانکداری سرمایه‌گذاری است که جی‌پی مورگان را به پیشتاز بلامنازع بازارهای جهانی تبدیل کرده است. در سال ۲۰۲۴، این بخش با درآمد ۷۴.۵ میلیارد دلار، بزرگترین منبع سودآوری بانک بود و از نظر حجم معاملات، رتبه اول جهان را به خود اختصاص داد. از پذیره‌نویسی عرضه‌های اولیه سهام (IPO) و انتشار اوراق قرضه گرفته تا مشاوره در ادغام‌ها و تملک‌ها (M&A)، جی‌پی مورگان در هر زمینهای پیشرو است. به عنوان مثال، در سال ۲۰۲۴، این بانک در بیش از ۴۵۰ معامله M&A به ارزش ۱.۶ تریلیون دلار نقش داشت، از جمله ادغام بزرگ شرکت‌های فناوری که سرخط خبرها شد. همچنین، تسلط این بانک بر بازار اوراق قرضه، با پذیره‌نویسی ۵۸۰ میلیارد دلار در سال گذشته، رقبایی چون گلدمن ساکس و مورگان استنلی را پشت سر گذاشت. این برتری، نتیجه ترکیب تیم‌های متخصص، شبکه جهانی و توانایی پیش‌بینی روندهای بازار است.
تنوع این موتورهای درآمدی، جی‌پی مورگان را به نهادی انعطاف‌پذیر تبدیل کرده که می‌تواند در برابر طوفان‌های اقتصادی ایستادگی کند. در حالی که بانکداری خرد ثبات را تضمین می‌کند، مدیریت ثروت و بانکداری تجاری رشد را تقویت می‌کنند و بانکداری سرمایه‌گذاری، سودهای کلان را به ارمغان می‌آورد. این ترکیب، که با نوآوری‌های دیجیتال و استراتژی‌های تهاجمی همراه شده، دلیلی است که چرا جی‌پی مورگان چیس در سال ۲۰۲۵ همچنان مترادف با قدرت و نفوذ در دنیای مالی باقی مانده است.
نجات در طوفان: نقش کلیدی جی‌پی مورگان در بحران‌های مالی
جی‌پی مورگان چیس، به‌عنوان یکی از ستون‌های نظام مالی جهانی، در لحظات بحرانی تاریخ معاصر نه‌تنها خود را از فروپاشی نجات داده، بلکه نقش ناجی را برای دیگر نهادهای مالی در آستانه سقوط ایفا کرده است. این بانک در دو بحران بزرگ مالی قرن بیست‌ویکم؛ بحران ۲۰۰۸ و ناکامی‌های بانکی ۲۰۲۳ با اقداماتی جسورانه و استراتژیک، قدرت سیستمی و اعتبار خود را به رخ کشیده است. از خرید بیر استرنز در اوج آشوب مالی ۲۰۰۸ تا تصاحب فرست ریپابلیک در میانه تلاطم بانکی ۲۰۲۳، جی‌پی مورگان نشان داده که چگونه یک نهاد می‌تواند در عین سودآوری، به سپری برای ثبات اقتصاد تبدیل شود.
بحران مالی ۲۰۰۸، که با فروپاشی بازار وام‌های مسکن آغاز شد، یکی از تاریک‌ترین فصل‌های تاریخ مالی جهان بود. در این میان، بیر استرنز، پنجمین بانک سرمایه‌گذاری بزرگ آمریکا، در مارس ۲۰۰۸ به لبه پرتگاه رسید. پس از کاهش ۴۷ درصدی ارزش بازار این بانک در یک روز، شایعات خروج سرمایه‌گذاران شدت گرفت و نقدینگی آن به صفر نزدیک شد. جی‌پی مورگان، با حمایت فدرال رزرو، وارد میدان شد. در ۱۶ مارس ۲۰۰۸، پس از مذاکرات فشرده، این بانک اعلام کرد که بیر استرنز را با قیمت اولیه ۲ دلار به ازای هر سهم—معادل ۲۴۰ میلیون دلار—خریداری می‌کند. اما پس از اعتراض سهامداران، قیمت به ۱۰ دلار افزایش یافت و معامله در می ۲۰۰۸ با ارزشی حدود ۱.۲ میلیارد دلار نهایی شد. جی‌پی مورگان نه‌تنها دارایی‌های بیر استرنز را بلعید، بلکه تعهد داد تمام معاملات و ریسک‌های آن را تضمین کند. این اقدام، که با پشتیبانی ۲۹ میلیارد دلار وام فدرال رزرو انجام شد، از یک فروپاشی سیستمی جلوگیری کرد و به بازارها سیگنال ثبات داد.
در همان سال، جی‌پی مورگان دست به نجات دیگری زد: خرید واشنگتن موتال، بزرگترین ورشکستگی بانکی تاریخ آمریکا تا آن زمان. در ۲۵ سپتامبر ۲۰۰۸، پس از تصرف این بانک توسط اداره نظارت بر صرفه‌جویی، جی‌پی مورگان دارایی‌ها و سپرده‌های آن را به مبلغ ۱.۸۳۶ میلیارد دلار از FDIC خریداری کرد. این معامله، که تنها یک روز بعد عملیاتی شد، شبکه شعب و سپرده‌های واشنگتن موتال را به جی‌پی مورگان افزود و سهامداران آن را با ضرر کامل مواجه کرد. برای پوشش زیان‌ها، بانک ۱۰ میلیارد دلار سهام جدید فروخت و ترازنامه خود را تقویت کرد. این دو اقدام در سال ۲۰۰۸، تحت رهبری جیمی دایمون، نه‌تنها قدرت مالی جی‌پی مورگان را نشان داد، بلکه آن را به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در مدیریت بحران تثبیت کرد.
پانزده سال بعد، در بهار ۲۰۲۳، موج جدیدی از ناکامی‌های بانکی آمریکا را لرزاند. فرست ریپابلیک، که پس از فروپاشی سیلیکون ولی بانک و سیگنیچر بانک با خروج گسترده سپرده‌ها مواجه شده بود، دومین ورشکستگی بزرگ بانکی تاریخ آمریکا را رقم زد. در اول می ۲۰۲۳، جی‌پی مورگان بار دیگر به میدان آمد و اکثریت دارایی‌ها و سپرده‌های فرست ریپابلیک را تصاحب کرد. طبق توافق، این بانک ۱۰.۶ میلیارد دلار به FDIC پرداخت کرد، ۲۵ میلیارد دلار سپرده‌های تزریق‌شده توسط بانک‌های دیگر را بازگرداند و ۵ میلیارد دلار سپرده خود در فرست ریپابلیک را حذف کرد. هزینه این نجات برای صندوق بیمه سپرده FDIC حدود ۱۳ میلیارد دلار برآورد شد، اما بار دیگر سهامداران فرست ریپابلیک تمام سرمایه خود را از دست دادند. این اقدام سریع، که تنها ۴۸ ساعت پس از اعلام ورشکستگی فرست ریپابلیک انجام شد، از گسترش وحشت در نظام بانکی جلوگیری کرد.
این نجات‌ها تأثیر عمیقی بر اعتبار و قدرت سیستمی جی‌پی مورگان داشته‌اند. در سال ۲۰۰۸، توانایی این بانک در مدیریت ریسک و همکاری با دولت، آن را به‌عنوان یک “قلعه امن” در میان طوفان مالی معرفی کرد؛ لقبی که فدرال رزرو و هیئت ثبات مالی (FSB) با قرار دادن آن در فهرست نهادهای سیستمی حیاتی تأیید کردند. تا سال ۲۰۲۵، این اعتبار با نجات فرست ریپابلیک تقویت شد و نشان داد که جی‌پی مورگان نه‌تنها در برابر بحران‌ها مقاوم است، بلکه می‌تواند به‌عنوان بازوی اجرایی دولت عمل کند. این نقش دوگانه، اگرچه انتقاداتی درباره انحصار و نفوذ بیش‌ازحد را به دنبال داشته، قدرت ترازنامه ۴ تریلیون دلاری و اعتماد بازار به این بانک را تثبیت کرده است. در جهانی که ثبات مالی شکننده است، جی‌پی مورگان به‌عنوان یک غول سیستمی، هم سپر و هم شمشیر باقی مانده است.
✔️ بیشتر بخوانید: بررسی بحران مالی ۲۰۰۸: بزرگترین بحران مالی هزاره سوم
چالش‌های حقوقی و اخلاقی: جریمه‌ها و رسوایی‌ها
جی‌پی مورگان چیس، غول مالی که بر قله صنعت بانکداری جهان ایستاده، بارها در معرض طوفان‌های حقوقی و اخلاقی قرار گرفته که شهرت و استراتژی‌هایش را به چالش کشیده است. این بانک، با وجود قدرت مالی و نفوذ سیستمی‌اش، در دهه‌های اخیر با دعاوی بزرگی مواجه شده که از تقلب‌های مالی کلان تا اتهامات همکاری با مجرمان بدنام را در بر می‌گیرد. سه مورد از برجسته‌ترین این رسوایی‌ها؛ انرون، برنارد میداف و جفری اپستین، نه‌تنها میلیاردها دلار جریمه به دنبال داشته‌اند، بلکه سؤالاتی عمیق درباره مسئولیت‌پذیری و نظارت داخلی این نهاد به وجود آورده‌اند.
نخستین زخم بزرگ بر پیکر شهرت جی‌پی مورگان در سال ۲۰۰۱ و با فروپاشی شرکت انرژی انرون وارد شد. این بانک متهم شد که با تأمین مالی و طراحی ساختارهای پیچیده مالی، به انرون کمک کرده تا بدهی‌هایش را پنهان کند و سرمایه‌گذاران را فریب دهد. در نتیجه، چیس منهتن که بخشی از جی‌پی مورگان امروزی است در سال ۲۰۰۳ با پرداخت ۱۶۰ میلیون دلار جریمه به کمیسیون بورس و اوراق بهادار (SEC) و دادستانی منهتن موافقت کرد.
دو سال بعد، در ۲۰۰۵، این رقم با تسویه ۲.۲ میلیارد دلاری با سرمایه‌گذاران انرون تکمیل شد. مجموع این جریمه‌ها، که بیش از ۲.۳ میلیارد دلار بود، هشداری بود که نشان داد حتی بزرگترین بانک‌ها نیز از عواقب مشارکت در تقلب مصون نیستند. این رسوایی، جی‌پی مورگان را وادار کرد تا نظارت بر ریسک‌های مالی خود را تقویت کند، اما لکه آن بر شهرتش باقی ماند.
در سال ۲۰۰۸، پرده از یکی از بزرگترین کلاهبرداری‌های تاریخ مالی برداشته شد: طرح پانزی برنارد میداف. جی‌پی مورگان، که سال‌ها بانک اصلی میداف بود، متهم شد که نشانه‌های مشکوک فعالیت‌های او را نادیده گرفته است. تحقیقات نشان داد که این بانک بین سال‌های ۱۹۸۶ تا ۲۰۰۸، حساب‌هایی با گردش مالی غیرعادی را مدیریت کرده بود، اما اقدام جدی برای گزارش آن انجام نداده بود. در سال ۲۰۱۴، پس از سال‌ها بررسی، جی‌پی مورگان با پرداخت ۱.۷ میلیارد دلار جریمه به دولت آمریکا موافقت کرد؛ مبلغی که با همکاری در تحقیقات از ۲.۰۵ میلیارد دلار اولیه کاهش یافت. میداف بعدها ادعا کرد که مدیران ارشد بانک از فعالیت‌هایش آگاه بودند، اتهامی که هرگز به‌طور کامل اثبات نشد. این رسوایی، ضعف‌های نظارتی جی‌پی مورگان را آشکار کرد و این بانک را به بازنگری سیاست‌های مبارزه با پولشویی و افزایش شفافیت در روابط با مشتریان سوق داد.
شاید تکان‌دهنده‌ترین چالش حقوقی و اخلاقی این بانک در سال‌های اخیر، ارتباطش با جفری اپستین باشد، سرمایه‌دار بدنامی که به قاچاق جنسی و سوءاستفاده متهم بود. در سال ۲۰۲۲، دو قربانی اپستین از جی‌پی مورگان شکایت کردند و مدعی شدند که این بانک با ادامه ارائه خدمات مالی به او بین سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۱۳، به فعالیت‌های غیرقانونی‌اش کمک کرده است. اسناد نشان داد که جی‌پی مورگان علی‌رغم گزارش‌های داخلی درباره رفتار مشکوک اپستین، رابطه‌اش را قطع نکرده بود.
در ژوئن ۲۰۲۳، بانک با پرداخت ۲۹۰ میلیون دلار غرامت به قربانیان موافقت کرد تا این پرونده را بدون پذیرش رسمی تخلف مختومه کند. این رسوایی، که موجی از خشم عمومی را برانگیخت، پرسش‌هایی جدی درباره معیارهای اخلاقی بانک در انتخاب مشتریانش مطرح کرد و فشار برای اصلاح فرآیندهای غربالگری را افزایش داد.
این دعاوی، که مجموع جریمه‌هایشان به بیش از ۴.۲۹ میلیارد دلار فقط در این سه مورد می‌رسد، تأثیرات عمیقی بر شهرت و استراتژی‌های جی‌پی مورگان داشته‌اند. از یک سو، این بانک با تقویت واحدهای نظارتی و تطبیق (Compliance) خود، هزینه‌های سالانه‌اش را در این حوزه تا سال ۲۰۲۴ به بیش از ۱۵ میلیارد دلار رساند؛ افزایشی ۳۰ درصدی نسبت به دهه قبل. از سوی دیگر، این رسوایی‌ها اعتماد عمومی را خدشه‌دار کرده و رقبا را به استفاده از این نقاط ضعف در تبلیغاتشان ترغیب کرده‌اند. با این حال، قدرت مالی و جایگاه سیستمی جی‌پی مورگان، همراه با رهبری جیمی دایمون که بارها به‌خاطر مدیریت بحران‌ها تحسین شده، این بانک را از فروپاشی نجات داده است. این چالش‌ها نشان می‌دهند که حتی غول‌های مالی نیز در برابر قانون و اخلاق آسیب‌پذیرند و باید تعادلی ظریف بین سودآوری و مسئولیت‌پذیری برقرار کنند.
نوآوری و فناوری: پیشگامی در عصر دیجیتال
جی‌پی مورگان چیس، به‌عنوان غول مالی جهان، نه‌تنها با تکیه بر میراث تاریخی خود بلکه با پیشگامی در نوآوری‌های فناورانه، جایگاهش را در عصر دیجیتال تثبیت کرده است. این بانک، که زمانی با قلم و کاغذ امپراتوری مالی را اداره می‌کرد، اکنون در خط مقدم انقلاب دیجیتال ایستاده و با سرمایه‌گذاری‌های کلان در فین‌تک، بلاک‌چین و هوش مصنوعی، آینده صنعت مالی را بازتعریف می‌کند. تا آوریل ۲۰۲۵، این نهاد با اختصاص میلیاردها دلار به فناوری‌های نوظهور، نه‌تنها کارایی خود را افزایش داده، بلکه استانداردهایی جدید برای رقبا تعیین کرده است. این رویکرد جسورانه، ریشه در استراتژی جیمی دایمون دارد که معتقد است بانکداری بدون نوآوری، به تاریخ خواهد پیوست.
در حوزه فین‌تک، جی‌پی مورگان با همکاری استارتاپ‌ها و توسعه پلتفرم‌های دیجیتال، تجربه مشتریان را متحول کرده است. تا سال ۲۰۲۵، این بانک بیش از ۱.۵ میلیارد دلار در پروژه‌های فین‌تک سرمایه‌گذاری کرده که بخش عمده آن به بهبود بانکداری آنلاین و موبایلی اختصاص یافته است. برنامه Chase Mobile، که اکنون بیش از ۴۷ میلیون کاربر فعال دارد، نمونه‌ای از این نوآوری است که با ارائه خدماتی مانند مدیریت لحظه‌ای حساب و پرداخت‌های بی‌درنگ، رقبایی چون ولز فارگو را پشت سر گذاشته. علاوه بر این، همکاری با شرکت‌های فین‌تک مانند Plaid و Stripe در سال ۲۰۲۴، امکان ادغام داده‌های مالی و تسریع در تراکنش‌ها را فراهم کرده و نشان‌دهنده عزم جی‌پی مورگان برای رهبری در اکوسیستم دیجیتال است.
بلاک‌چین، یکی دیگر از عرصه‌های پیشگامی جی‌پی مورگان، با معرفی JPM Coin در سال ۲۰۱۹ آغاز شد و تا ۲۰۲۵ به بلوغ رسیده است. این استیبل‌کوین، که به دلار آمریکا متصل است، ابتدا برای تسویه پرداخت‌های بین‌المللی بین مشتریان نهادی طراحی شد، اما اکنون کاربردهای گسترده‌تری یافته است. در سال ۲۰۲۴، این بانک اعلام کرد که JPM Coin بیش از ۱ تریلیون دلار تراکنش را پردازش کرده و هزینه‌های تسویه را تا ۷۵ درصد کاهش داده است. شبکه بلاک‌چین اختصاصی Quorum، که در سال ۲۰۱۶ راه‌اندازی شد و بعداً به Liink تغییر نام یافت، اکنون بیش از ۴۰۰ بانک را به هم متصل کرده و امکان اعتبارسنجی لحظه‌ای پرداخت‌ها را فراهم می‌کند. در مارس ۲۰۲۵، جی‌پی مورگان اعلام کرد که این پلتفرم را با هوش مصنوعی ترکیب کرده تا خطاهای تراکنشی را به صفر نزدیک کند، گامی که رقبا هنوز در آن عقب مانده‌اند.
هوش مصنوعی (AI) نیز به موتور محرکه نوآوری در جی‌پی مورگان تبدیل شده است. تا سال ۲۰۲۵، این بانک بیش از ۲ میلیارد دلار در پروژه‌های AI سرمایه‌گذاری کرده که بیش از ۴۰۰ مورد کاربردی را در بر می‌گیرد. یکی از برجسته‌ترین ابتکارات، IndexGPT است که در سال ۲۰۲۳ معرفی شد و اکنون به‌عنوان ابزاری برای تحلیل بازار و پیش‌بینی روندها استفاده می‌شود. این ابزار، که رقیب ChatGPT محسوب می‌شود، در سه‌ماهه اول ۲۰۲۵ به شناسایی فرصت‌های سرمایه‌گذاری با دقت ۸۷ درصد کمک کرد. علاوه بر این، AI در مبارزه با کلاهبرداری نیز نقش کلیدی دارد؛ در سال ۲۰۲۴، سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی بیش از ۱.۲ میلیارد دلار تراکنش مشکوک را شناسایی و متوقف کردند، که نسبت به سال قبل ۳۵ درصد افزایش نشان می‌دهد.
این سرمایه‌گذاری‌ها، که مجموعاً تا سال ۲۰۲۵ به بیش از ۱۵ میلیارد دلار در حوزه فناوری رسیده، نه‌تنها کارایی عملیاتی جی‌پی مورگان را تقویت کرده، بلکه آن را به‌عنوان پیشگام عصر دیجیتال معرفی کرده است. در حالی که رقبایی مانند سیتی‌گروپ با مشکلات زیرساختی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، جی‌پی مورگان با تلفیق فین‌تک، بلاک‌چین و AI، فاصله خود را با دیگران بیشتر کرده است. این نوآوری‌ها، همراه با شبکه جهانی و ترازنامه مستحکم، تضمین می‌کنند که این بانک نه‌تنها در برابر تحولات دیجیتال مقاوم بماند، بلکه آنها را هدایت کند.
تأثیرات زیست‌محیطی و مسئولیت اجتماعی: تناقضات و تعهدات
جی‌پی مورگان چیس، به‌عنوان بزرگترین بانک جهان از نظر دارایی‌ها، در سال‌های اخیر در مرکز بحث‌های داغ زیست‌محیطی و مسئولیت اجتماعی قرار گرفته است. این بانک، که نقش کلیدی در تأمین مالی پروژه‌های جهانی دارد، به دلیل سرمایه‌گذاری‌های سنگین در صنعت سوخت‌های فسیلی با انتقادات شدیدی مواجه شده است. در عین حال، تعهدات اقلیمی بلندپروازانه و اقدامات جدیدش برای کاهش ردپای کربن، تلاشی برای پاسخگویی به این انتقادات و همسویی با اهداف جهانی پایداری را نشان می‌دهد. این تناقض آشکار بین فعالیت‌های گذشته و وعده‌های آینده، جایگاه جی‌پی مورگان را در تقاطع سودآوری و مسئولیت‌پذیری به چالش کشیده است.
انتقادات درباره تأمین مالی سوخت‌های فسیلی ریشه در دهه‌ها فعالیت این بانک در حمایت از پروژه‌های نفت، گاز و زغال‌سنگ دارد. بر اساس گزارش سازمان غیرانتفاعی Rainforest Action Network، جی‌پی مورگان بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۳ بزرگترین تأمین‌کننده مالی سوخت‌های فسیلی در جهان بوده و بیش از ۴۳۴ میلیارد دلار به این صنعت اختصاص داده است. این سرمایه‌گذاری‌ها شامل پروژه‌های بحث‌برانگیز مانند خط لوله Dakota Access و توسعه میدان‌های نفتی قطب شمال بوده که هم به تخریب زیست‌محیطی و هم به نقض حقوق بومیان متهم شده‌اند. فعالان محیط‌زیست، از جمله گروه‌هایی مانند Greenpeace، این بانک را متهم کرده‌اند که با این اقدامات، به تشدید بحران اقلیمی دامن زده و تعهدات جهانی مانند توافق پاریس برای محدود کردن گرمایش زمین به ۱.۵ درجه سانتی‌گراد را تضعیف کرده است. در سال ۲۰۲۴، گزارش‌ها نشان داد که این بانک هنوز ۳۱ میلیارد دلار به پروژه‌های جدید سوخت فسیلی اختصاص داده، که این امر موجی از اعتراضات عمومی و کمپین‌های “فشار بر بانک‌ها” را به دنبال داشته است.
با این حال، جی‌پی مورگان در پاسخ به این انتقادات، تعهدات اقلیمی جدیدی را اعلام کرده که نشان‌دهنده چرخشی استراتژیک است. در سال ۲۰۲۱، این بانک متعهد شد تا سال ۲۰۳۰ تأمین مالی خود را با هدف صفر خالص کربن (Net Zero) هم‌راستا کند و در اکتبر ۲۰۲۴ اعلام کرد که تا سال ۲۰۳۰، انتشار کربن مرتبط با پرتفوی وام‌دهی‌اش را در بخش‌های کلیدی مانند انرژی و خودرو به ترتیب ۳۵ و ۴۱ درصد کاهش خواهد داد. علاوه بر این، جی‌پی مورگان وعده داده که تا سال ۲۰۲۵، ۲.۵ تریلیون دلار به پروژه‌های پایدار اختصاص دهد، که ۱ تریلیون دلار آن صرف فناوری‌های سبز مانند انرژی خورشیدی، بادی و هیدروژن خواهد شد. این تعهدات، که در گزارش پایداری ۲۰۲۴ این بانک برجسته شده، تلاشی برای بازسازی تصویر عمومی و جلب اعتماد سرمایه‌گذارانی است که به معیارهای ESG (محیط‌زیست، اجتماعی و حاکمیتی) اهمیت می‌دهند.
یکی از ابزارهای کلیدی در این استراتژی، خرید اعتبار کربن است که جی‌پی مورگان برای جبران انتشارات خود به آن روی آورده است. تا مارس ۲۰۲۵، این بانک اعلام کرد که بیش از ۱۰ میلیون تن اعتبار کربن خریداری کرده تا بخشی از ردپای کربن عملیات مستقیم و زنجیره تأمین خود را خنثی کند. این اعتبارات، که از پروژه‌هایی مانند جنگل‌داری پایدار در آمازون و انرژی تجدیدپذیر در آفریقا تأمین شده، به‌عنوان راهی برای دستیابی به هدف صفر خالص تا سال ۲۰۵۰ طراحی شده‌اند. با این حال، منتقدان این رویکرد را “شست‌وشوی سبز” (Greenwashing) می‌نامند و استدلال می‌کنند که خرید اعتبار کربن، بدون کاهش واقعی وابستگی به سوخت‌های فسیلی، تنها پوششی برای ادامه فعالیت‌های آلاینده است. در سال ۲۰۲۴، مطالعه‌ای از Carbon Market Watch نشان داد که تنها ۳۰ درصد از این اعتبارات واقعاً به کاهش انتشارات منجر شده‌اند، که تردیدها درباره اثربخشی این استراتژی را افزایش داده است.
این تناقضات، تأثیرات دوگانه‌ای بر جی‌پی مورگان داشته‌اند. از یک سو، انتقادات مداوم، این بانک را تحت فشار قرار داده تا شفافیت بیشتری در گزارش‌دهی زیست‌محیطی خود نشان دهد و در سال ۲۰۲۵، برای اولین بار، گزارش جامعی از ریسک‌های اقلیمی مرتبط با پرتفوی خود منتشر کرد. از سوی دیگر، تعهدات جدید و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های سبز، آن را به‌عنوان یک بازیگر پیشرو در انتقال به اقتصاد کم‌کربن معرفی کرده است. با این حال، چالش اصلی پیش روی جی‌پی مورگان تا پایان ۲۰۲۵ و فراتر از آن، یافتن تعادلی بین سودآوری کوتاه‌مدت از سوخت‌های فسیلی و تعهد بلندمدت به پایداری است؛تعادلی که نه‌تنها شهرتش، بلکه نقشش در شکل‌دهی به آینده مالی جهان را تعیین خواهد کرد.
رهبری و نفوذ سیاسی: جیمی دایمون و شبکه قدرت
جیمی دایمون، رئیس هیئت‌مدیره و مدیرعامل جی‌پی مورگان چیس، بیش از دو دهه است که نه‌تنها به‌عنوان یک بانکدار برجسته، بلکه به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین چهره‌های دنیای مالی و سیاسی شناخته می‌شود. او که در سال ۲۰۰۴ با ادغام بانک وان به این غول مالی پیوست و از سال ۲۰۰۶ سکان رهبری آن را در دست گرفت، به معمار موفقیت مدرن جی‌پی مورگان تبدیل شده است.
تحت هدایت او، این بانک نه‌تنها از بحران مالی ۲۰۰۸ جان سالم به در برد، بلکه با نجات‌هایی چون بیر استرنز و فرست ریپابلیک، به یک نهاد سیستمی حیاتی در اقتصاد جهانی بدل شد. نفوذ دایمون، اما، فراتر از دیوارهای وال استریت می‌رود و شبکه‌ای گسترده از روابط سیاسی و ارتباطات جهانی را در بر می‌گیرد که جی‌پی مورگان را به یک بازیگر کلیدی در تقاطع اقتصاد و سیاست تبدیل کرده است.
رهبری دایمون با ترکیبی از جسارت و عمل‌گرایی تعریف می‌شود. در سال ۲۰۰۸، زمانی که بازارها در آستانه فروپاشی بودند، او با همکاری نزدیک با فدرال رزرو و وزارت خزانه‌داری آمریکا، خرید بیر استرنز و واشنگتن موتال را هدایت کرد و از یک بحران سیستمی جلوگیری کرد. این اقدامات، که بیش از ۱۱ میلیارد دلار برای بانک هزینه داشت، اعتماد دولت و بازارها را به او و جی‌پی مورگان جلب کرد. تا سال ۲۰۲۵، دارایی‌های این بانک به ۴.۰۲ تریلیون دلار رسیده و سود سالانه‌اش در ۲۰۲۴ به ۵۹ میلیارد دلار بالغ شده است؛ ارقامی که توانایی دایمون در مدیریت بحران و رشد پایدار را نشان می‌دهند. او همچنین با پیش‌بینی روندهای اقتصادی، مانند سرمایه‌گذاری ۱۵ میلیارد دلاری در فناوری تا سال ۲۰۲۵، این بانک را به پیشگام عصر دیجیتال تبدیل کرده است.
نفوذ سیاسی دایمون، اما، چیزی است که او را از دیگر مدیران متمایز می‌کند. او از سال ۲۰۰۷ عضو هیئت‌مدیره بانک فدرال رزرو نیویورک بوده و روابط نزدیکی با سیاستمداران کلیدی در واشنگتن دارد. در سال ۲۰۱۷، دونالد ترامپ او را به‌عنوان مشاور بالقوه خزانه‌داری معرفی کرد، پیشنهادی که دایمون رد کرد، اما نشان‌دهنده اعتبار او در محافل سیاسی بود. او همچنین در مجامع جهانی مانند مجمع جهانی اقتصاد (WEF) در داووس حضوری فعال دارد و در سال ۲۰۲۴، در دیدار با رهبران گروه هفت (G7) درباره تأثیر نرخ‌های بهره بر اقتصاد جهانی سخن گفت و خواستار هماهنگی بیشتر بین بانک‌های مرکزی شد. این نقش، عمق نفوذ او در نهادهای بین‌المللی را به نمایش می‌گذارد و جایگاهش را به‌عنوان یک استراتژیست فراتر از بانکداری تثبیت می‌کند.
شبکه قدرت جی‌پی مورگان تحت رهبری دایمون، تنها به حضور او در مح ۴,۹۷۰ شعبه در آمریکا محدود نمی‌شود، بلکه از سابقه‌ای طولانی در استخدام سیاستمداران برجسته و کارمندان ارشد دولتی بهره می‌برد. تونی بلر، نخست‌وزیر بریتانیا (۱۹۹۷-۲۰۰۷)، پس از پایان دوره‌اش در سال ۲۰۰۷ به‌عنوان مشاور ارشد به این بانک پیوست و گفته می‌شود سالانه ۲ میلیون دلار دریافت می‌کرد. ویلیام دیلی، وزیر بازرگانی آمریکا (۱۹۹۷-۲۰۰۰) و رئیس کارکنان کاخ سفید (۲۰۱۱-۲۰۱۲)، پیش‌تر مدیر اجرایی این بانک بود. چهره‌هایی چون جورج شولتز، وزیر خزانه‌داری و امور خارجه آمریکا، و جان مک‌کلوی، رئیس سابق بانک جهانی و مشاور رؤسای جمهور از روزولت تا ریگان، نیز با جی‌پی مورگان همکاری داشته‌اند. این ارتباطات دوسویه، به بانک امکان داده تا در شکل‌دهی به سیاست‌های مالی، از مقررات بانکی گرفته تا قوانین مالیاتی، نقشی پنهان اما مؤثر ایفا کند.
این نفوذ سیاسی فراتر از استخدام افراد برجسته است و به فعالیت‌های گسترده‌تر بانک در عرصه سیاست می‌رسد. جی‌پی مورگان از دیرباز متهم به مداخله در موضوعات سیاسی کشورهای مختلف بوده، اتهامی که با حضور کارمندان سابقش در مناصب ارشد تقویت می‌شود. در سال ۲۰۲۴، این بانک بیش از ۱۲ میلیون دلار به کمپین‌های سیاسی در آمریکا، از هر دو حزب دموکرات و جمهوری‌خواه، اختصاص داد تا از سیاست‌های مالی مطلوبش حمایت کند. لابی‌گری این بانک نیز با هزینه‌ای بالغ بر ۸.۵ میلیون دلار در همان سال، بر قوانین بانکی و مالیاتی تأثیر گذاشته است. حضور کارمندانی چون جیکوب فرانکل (رئیس سابق بانک اسرائیل) و چارلی شارف (مدیرعامل فعلی ولز فارگو) در این شبکه، عمق روابط جهانی آن را نشان می‌دهد.
این فعالیت‌ها انتقادات زیادی را برانگیخته است. گروه‌های مترقی در آمریکا، دایمون و جی‌پی مورگان را متهم کرده‌اند که از این روابط برای کاهش مقررات نظارتی استفاده می‌کنند؛ اتهامی که با جریمه‌های چند میلیارد دلاری بانک در رسوایی‌هایی مانند انرون و میداف هم‌راستا به نظر می‌رسد. منتقدان این نفوذ را نشانه “درهای چرخان” بین وال استریت و دولت می‌دانند و معتقدند که این ارتباطات، به انحصار قدرت مالی و سیاسی منجر شده است. با این حال، دایمون و حامیانش استدلال می‌کنند که این روابط، ثبات نظام مالی جهان را تقویت کرده و بدون نهادهایی مانند جی‌پی مورگان، مدیریت بحران‌های جهانی غیرممکن می‌شد.
تا سال ۲۰۲۵، این شبکه قدرت نه‌تنها به دایمون اجازه داده تا میراثی ماندگار در بانکداری مدرن بسازد، بلکه جی‌پی مورگان را به یک نیروی غیرقابل‌چشم‌پوشی در سیاست جهانی تبدیل کرده است. این تاروپود قدرت، که از رهبری دایمون تا استخدام سیاستمداران و لابی‌گری گسترده را در بر می‌گیرد، هم ستایش و هم نگرانی را برانگیخته است. در جهانی که اقتصاد و سیاست بیش از پیش در هم تنیده‌اند، جی‌پی مورگان تحت هدایت دایمون نه‌تنها یک بانک، بلکه یک بازیگر سیاسی است که آینده مالی و سیاسی جهان را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
چشم‌انداز آینده: فرصت‌ها و تهدیدات در دهه پیشرو
جی‌پی مورگان چیس، به‌عنوان غول مالی جهان با دارایی‌های بیش از ۴ تریلیون دلار در سال ۲۰۲۵، در آستانه دهه‌ای قرار دارد که می‌تواند جایگاهش را به‌عنوان پیشتاز صنعت بانکداری تثبیت کند یا آن را در برابر چالش‌های بی‌سابقه‌ای قرار دهد. رقابت فزاینده از سوی بانک‌های جهانی و فین‌تک‌ها، تغییرات نظارتی سخت‌گیرانه‌تر، و تحولات اقتصادی پرنوسان، همگی عواملی هستند که آینده این بانک را شکل خواهند داد. با این حال، توانایی تاریخی جی‌پی مورگان در سازگاری، همراه با سرمایه‌گذاری‌های کلان در فناوری و شبکه نفوذ سیاسی‌اش، فرصت‌هایی بی‌نظیر برای رشد و نوآوری در اختیارش قرار می‌دهد. تا پایان دهه ۲۰۲۰، جایگاه این بانک به تعادل ظریفی بین بهره‌برداری از این فرصت‌ها و مدیریت تهدیدات بستگی خواهد داشت.
فرصت‌ها برای جی‌پی مورگان در دهه پیشرو از چندین جبهه سرچشمه می‌گیرند. نخست، سرمایه‌گذاری‌های عظیم این بانک در فناوری؛ با بودجه‌ای بیش از ۱۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۵، آن را در موقعیتی ممتاز برای تسلط بر بازارهای دیجیتال قرار داده است. گسترش JPM Coin و شبکه بلاک‌چین Liink، که تا سال ۲۰۲۵ بیش از ۱ تریلیون دلار تراکنش را پردازش کرده، می‌تواند تا پایان دهه به استانداردی برای تسویه پرداخت‌های بین‌المللی تبدیل شود. همچنین، هوش مصنوعی، که اکنون در تحلیل بازار و مبارزه با کلاهبرداری پیشتاز است، می‌تواند با توسعه ابزارهایی مانند IndexGPT، سودآوری بانکداری سرمایه‌گذاری را افزایش دهد.
دوم، رشد بازارهای نوظهور، به‌ویژه در آسیا و آفریقا، فرصت‌هایی برای گسترش خدمات مدیریت ثروت و بانکداری تجاری فراهم می‌کند. جی‌پی مورگان با حضور در بیش از ۱۰۰ کشور، می‌تواند از افزایش تقاضا برای خدمات مالی در این مناطق بهره ببرد، به‌ویژه با توجه به پیش‌بینی رشد ۵ درصدی تولید ناخالص داخلی جهانی تا سال ۲۰۳۰. سوم، تعهد این بانک به تأمین مالی پروژه‌های پایدار؛ با هدف ۲.۵ تریلیون دلار تا سال ۲۰۳۰، می‌تواند آن را به‌عنوان رهبر در اقتصاد سبز معرفی کند، به‌ویژه اگر فشارهای اجتماعی برای پایداری شدت یابد.
تهدیدات اما به همان اندازه جدی هستند. رقابت جهانی از سوی بانک‌های چینی مانند ICBC، که دارایی‌هایش از ۶ تریلیون دلار فراتر رفته، و فین‌تک‌هایی مانند Stripe و Revolut، که با هزینه‌های کمتر و نوآوری‌های سریع‌تر مشتریان را جذب می‌کنند، می‌تواند سهم بازار جی‌پی مورگان را کاهش دهد. این بانک در سال ۲۰۲۴ شاهد رشد ۱۲ درصدی در بخش دیجیتال بود، اما فین‌تک‌ها با نرخ‌های دو رقمی بالاتر در حال گسترش هستند.
تغییرات نظارتی نیز تهدیدی دیگر است. پس از بحران‌های بانکی ۲۰۲۳، قانون‌گذاران در آمریکا و اروپا مقررات سخت‌گیرانه‌تری برای بانک‌های سیستمی مانند جی‌پی مورگان وضع کرده‌اند، از جمله افزایش الزامات سرمایه‌ای که می‌تواند سودآوری را محدود کند. در سال ۲۰۲۵، هیئت ثبات مالی (FSB) پیشنهاد کرد که بانک‌های بزرگ تا ۳ درصد سرمایه اضافی نگه دارند، که می‌تواند هزینه‌های عملیاتی را تا سال ۲۰۳۰ به ۲۰ میلیارد دلار در سال برساند. تحولات اقتصادی، مانند احتمال رکود جهانی یا افزایش نرخ‌های بهره، نیز می‌تواند تقاضا برای وام و خدمات سرمایه‌گذاری را کاهش دهد. پیش‌بینی‌های اقتصادی برای سال ۲۰۲۵ رشد جهانی را حدود ۲.۵ درصد تخمین می‌زنند، اما تنش‌های ژئوپلیتیکی، مانند تعرفه‌های تجاری یا درگیری‌های منطقه‌ای، می‌توانند این رقم را پایین‌تر بیاورند.
تا پایان دهه ۲۰۲۰، جایگاه جی‌پی مورگان به توانایی‌اش در مدیریت این پویایی‌ها بستگی دارد. اگر این بانک بتواند نوآوری‌های فناورانه خود را تسریع کند و در بازارهای نوظهور نفوذ بیشتری یابد، احتمالاً نه‌تنها بزرگترین بانک آمریکا، بلکه پیشتاز جهانی در بانکداری دیجیتال و پایدار باقی خواهد ماند. با این حال، اگر نتواند با سرعت فین‌تک‌ها همگام شود یا با فشارهای نظارتی و اقتصادی مقابله کند، ممکن است بخشی از تسلط خود را به رقبای چینی یا بازیگران غیربانکی واگذار کند. رهبری پس از جیمی دایمون، که احتمالاً تا پایان دهه بازنشسته خواهد شد، نیز عاملی تعیین‌کننده خواهد بود. جانشین او باید همان ترکیب هوش استراتژیک و نفوذ سیاسی را داشته باشد تا این غول مالی را در جهانی پرتلاطم هدایت کند. در نهایت، جی‌پی مورگان با ترازنامه مستحکم و سابقه انعطاف‌پذیری‌اش، شانس خوبی برای حفظ برتری دارد، اما این برتری دیگر تضمین‌شده نیست.
تاریخچه خانواده جی‌پی مورگان: از ریشه‌های ولزی تا امپراتوری مالی
خانواده جی‌پی مورگان، یکی از برجسته‌ترین سلسله‌های بانکی در تاریخ آمریکا، در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم به اوج قدرت و نفوذ رسید. این خانواده، که ثروت عظیمش را مدیون تلاش‌های جونیوس اسپنسر مورگان و به‌ویژه جان پیرپونت مورگان است، نه‌تنها در بانکداری بلکه در شکل‌دهی به اقتصاد صنعتی مدرن نقشی بی‌بدیل ایفا کرد. از ریشه‌های ولزی در قرن هفدهم تا تبدیل شدن به نمادی از قدرت مالی در وال استریت، تاریخچه این خانواده داستانی از جاه‌طلبی، نوآوری و تأثیرگذاری است که هنوز هم در ساختار مالی جهان طنین‌انداز است.
ریشه‌های خانواده مورگان به ولز در قرن هفدهم بازمی‌گردد، جایی که مایلز مورگان در سال ۱۶۱۶ در گلامورگان متولد شد. او فرزند ویلیام مورگان، وکیل و سیاستمداری برجسته بود که در سال ۱۶۲۸ به پارلمان بریتانیا راه یافت. مایلز در سن ۲۰ سالگی، همراه با برادرانش جان و جیمز، تصمیم به مهاجرت به مستعمرات آمریکا گرفت تا فرصت‌های جدیدی را کشف کند. آنها در سال ۱۶۳۶ به خلیج ماساچوست رسیدند و در اسپرینگفیلد ساکن شدند. مایلز به‌عنوان یکی از بنیان‌گذاران این شهر، پایه‌های اولیه نفوذ خانواده را گذاشت و با تأسیس یک مزرعه و فعالیت‌های تجاری، ثروت اندکی برای نسل‌های بعدی فراهم کرد.
ناتانیل مورگان، یکی از پسران مایلز، در قرن هفدهم به چهره‌ای قدرتمند در اسپرینگفیلد تبدیل شد. او با تکیه بر ارث پدرش، زمینهای وسیعی را تحت کنترل گرفت و به‌عنوان یک رهبر محلی شناخته شد. پسر ناتانیل، جوزف مورگان، پنجمین فرزند از هفت فرزند، این میراث را گسترش داد. جوزف در اواخر قرن هفدهم، مزرعه‌ای ۲۰۰ هکتاری در ماساچوست ایجاد کرد و با کشاورزی و تجارت محلی، نفوذ خانواده را در منطقه مستحکم‌تر کرد. این فعالیت‌ها، اگرچه هنوز در مقیاس کوچک بودند، زمینه‌ساز انتقال خانواده از زندگی روستایی به عرصه‌های بزرگ‌تر اقتصادی شدند.
جوزف مورگان پسر، که راه پدرش را ادامه داد، کشاورزی را به‌عنوان منبع اصلی درآمد حفظ کرد، اما نوه او، جوزف سوم، اولین گام جدی به سوی دنیای مالی را برداشت. جوزف سوم در سال ۱۷۸۹ متولد شد و در سال ۱۸۱۲ به‌عنوان بانکدار خصوصی به انجمن خیریه واشنگتن در هارتفورد، کنتیکت پیوست. او خانواده‌اش را به هارتفورد منتقل کرد و در سال ۱۸۱۶، قهوه‌خانه هارتفورد اکسچنج را خرید. این مکان، که ابتدا یک مسافرخانه بود، به‌سرعت به مرکزی برای معاملات تجاری منطقه تبدیل شد و جوزف را به‌عنوان یک چهره تجاری نوظهور معرفی کرد.
جوزف سوم در ژوئیه ۱۸۲۵، با خرید بانک هارتفورد، وارد عرصه بانکداری رسمی شد. او سپس شرکت بیمه آتش‌سوزی هارتفورد و پس از آن شرکت بیمه آتش‌سوزی ایتنا را تصاحب کرد. موفقیت او زمانی اوج گرفت که پس از آتش‌سوزی‌های گسترده در شهر، بیمه‌گذاران به سراغش آمدند و او با پرداخت سریع خسارات، اعتماد عمومی را جلب کرد. این اقدام، سیل مشتریان را به سویش سرازیر کرد و پایه‌های ثروت خانوادگی را مستحکم‌تر کرد. در سال‌های بعد، او هتل سیتی را در خیابان اصلی هارتفورد خرید و بازسازی کرد، که نشان‌دهنده جاه‌طلبی او برای گسترش نفوذش بود.
جونیوس اسپنسر مورگان، پسر جوزف سوم، از کودکی به کسب‌وکار پدرش علاقه نشان داد. او که در سال ۱۸۱۳ متولد شد، در ۱۵ سالگی به‌عنوان شاگرد نزد آلفرد ولز، تاجری در بوستون، مشغول به کار شد. جونیوس در سال ۱۸۵۴ به لندن رفت و با همکاری جرج پیبادی، شرکت J.S. Morgan & Co را تأسیس کرد. این شرکت تحت رهبری او به یکی از برجسته‌ترین مؤسسات بانکی در اروپا و آمریکا تبدیل شد و نقش مهمی در تأمین مالی پروژه‌های بین‌المللی ایفا کرد. جونیوس در سال ۱۸۷۷ در سن ۶۴ سالگی بازنشسته شد، اما میراثش را به پسرش، جان پیرپونت مورگان، سپرد که قرار بود نام خانواده را به اوج برساند.
جان پیرپونت مورگان، معروف به جی‌پی مورگان، در سال ۱۸۳۷ متولد شد و برجسته‌ترین عضو این سلسله شد. او که در سنین پایین در معرض معاملات پدرش قرار گرفت، در دانشگاه گوتینگن آلمان و سپس در نیویورک آموزش دید. در سال ۱۸۷۱، او شریک شرکت درکسل، مورگان و شرکا شد و پس از مرگ پدرش در ۱۸۹۰، این شرکت را به J.P. Morgan & Co تغییر نام داد. استراتژی او، که به «مورگانیزیشن» معروف شد، شامل خرید شرکت‌ها، حذف رقبا و ایجاد انحصار بود. او در سال ۱۹۰۱ با تأسیس شرکت فولاد ایالات متحده، اولین شرکت میلیارد دلاری جهان را خلق کرد و در هراس بانکی ۱۹۰۷، با تزریق نقدینگی، دولت آمریکا را از ورشکستگی نجات داد.
جی‌پی مورگان نه‌تنها در بانکداری، بلکه در صنایع راه‌آهن، برق و فولاد نیز انقلابی ایجاد کرد. او خطوط راه‌آهن متعددی را سازمان‌دهی کرد و با تأمین مالی شرکت جنرال الکتریک، صنعت برق را متحول کرد. در اوایل قرن بیستم، او کنترل بخش بزرگی از اقتصاد آمریکا را در دست داشت و به‌عنوان قدرتمندترین تاجر زمان خود شناخته می‌شد. با این حال، روش‌های انحصاری او انتقاداتی را برانگیخت و لقب «بارون دزد» را برایش به ارمغان آورد. مورگان در سال ۱۹۱۳ درگذشت، اما میراثش را به پسرش، جان پیرپونت مورگان دوم، سپرد.
جان پیرپونت مورگان دوم، معروف به جک مورگان، در سال ۱۸۶۷ متولد شد و در دانشگاه هاروارد تحصیل کرد. او در سال ۱۸۹۴ به تأسیس J.P. Morgan & Co کمک کرد و پس از مرگ پدرش در ۱۹۱۳، رهبری آن را بر عهده گرفت. اگرچه او هرگز نتوانست از سایه عظیم پدرش خارج شود، اما نقش مهمی در تثبیت شرکت در دوران آشوب‌های اقتصادی داشت. او در جنگ جهانی اول با تأمین وام‌های کلان به متحدان، نفوذ بین‌المللی خانواده را گسترش داد. با این حال، دوران او با چالش‌هایی چون رکود بزرگ همراه بود که قدرت خانواده را تحت تأثیر قرار داد.
تصویب قانون گلس-استیگل در سال ۱۹۳۳، که بانکداری سرمایه‌گذاری و تجاری را از هم جدا کرد، نقطه عطفی در تاریخ خانواده بود. این قانون، J.P. Morgan & Co را به یک بانک تجاری تبدیل کرد و مورگان استنلی به‌عنوان یک بانک سرمایه‌گذاری جداگانه تأسیس شد. این تغییر، پایان عصر «بارون‌های دزد» و سلطه مطلق خانواده بر بانکداری را رقم زد. از جک مورگان چهار فرزند به جا ماند: جونیوس اسپنسر مورگان سوم، که مدیریت مورگان گارانتی تراست را بر عهده گرفت، هنری استورجیس مورگان، که کتابخانه و موزه مورگان را اداره کرد، و دو دختر، جین و فرانسیس، که با خانواده‌های سرشناس ازدواج کردند.
با گذشت زمان، نفوذ مستقیم خانواده مورگان بر شرکت کاهش یافت و امروزه بیش از ۷۰ درصد سهام جی‌پی مورگان چیس در اختیار سرمایه‌گذاران نهادی است. نام خانوادگی، که زمانی مترادف با ثروت و قدرت بود، اکنون بیشتر به‌عنوان بخشی از تاریخ باقی مانده است. با این حال، ثروت انباشته‌شده این خانواده در اوج خود، آنها را در زمره ثروتمندترین سلسله‌های تاریخ قرار داد. کتابخانه مورگان، مجموعه هنری و خیریه‌های به‌جا‌مانده از این خانواده، یادگارهایی از تأثیر فرهنگی و اقتصادی آنها هستند.
مدیریت کنونی: هدایت‌کنندگان جی‌پی مورگان چیس
در رأس مدیریت جی‌پی مورگان چیس، جیمی دایمون قرار دارد که از سال ۲۰۰۵ به‌عنوان مدیرعامل و از ۲۰۰۶ به‌عنوان رئیس هیئت‌مدیره این غول مالی را هدایت می‌کند. ورود او به این بانک، که بخشی از استراتژی خرید بانک وان در سال ۲۰۰۴ بود، نقطه عطفی در تاریخ مدرن این نهاد محسوب می‌شود. دایمون، با سابقه‌ای درخشان در سیتی‌گروپ و بانک وان، در طول بحران مالی ۲۰۰۸ توانایی‌های استثنایی خود را به نمایش گذاشت. او نه‌تنها جی‌پی مورگان را از فروپاشی نجات داد، بلکه با خرید بیر استرنز و واشنگتن موتال، نقش ناجی نظام بانکی را ایفا کرد. تا سال ۲۰۲۵، او همچنان مغز متفکر پشت سودآوری ۵۹ میلیارد دلاری بانک در سال ۲۰۲۴ و رشد دارایی‌ها به ۴.۰۲ تریلیون دلار است.
جیمی دایمون، که در سال ۲۰۲۴ بیش از ۳۶ میلیون دلار حقوق و پاداش دریافت کرد، به‌عنوان یکی از قدرتمندترین مدیران مالی جهان شناخته می‌شود. رهبری او ترکیبی از جسارت و دقت استراتژیک است که در تصمیم‌گیری‌های بزرگ، از نجات بانک‌ها در بحران گرفته تا سرمایه‌گذاری ۱۵ میلیارد دلاری در فناوری، نمایان شده است. با این حال، شایعات بازنشستگی او تا پایان دهه ۲۰۲۰، بحث جانشینی را داغ کرده است. دایمون خود در مصاحبه‌ای در سال ۲۰۲۵ اعلام کرد که “هنوز چند سال دیگر در خدمت خواهد بود”، اما هیئت‌مدیره در حال آماده‌سازی گزینه‌هایی برای انتقال آرام قدرت است.
هیئت‌مدیره جی‌پی مورگان چیس، که دایمون را همراهی می‌کند، ترکیبی از مدیران برجسته با تجربه‌های متنوع در صنایع مختلف است. لیندا باومن، که سابقه مدیریت در بانک وان را دارد، از سال ۲۰۰۴ به این هیئت پیوست و نقشی کلیدی در ادغام‌های اولیه ایفا کرد. استیو برک، رئیس سابق NBCUniversal، با تخصص در رسانه و مدیریت شرکت‌های بزرگ، دیدگاه استراتژیک خود را به بانک آورده است. تاد کامبز، مدیرعامل GEICO و یکی از معتمدان وارن بافت، از سال ۲۰۱۶ به هیئت اضافه شد و به تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری کمک می‌کند.
جیمز کراون، رئیس شرکت سرمایه‌گذاری خانوادگی هنری کراون، با تجربه‌ای طولانی در امور مالی و صنعت، از سال ۲۰۰۴ عضو هیئت است و به‌عنوان رئیس کمیته جبران خسارت فعالیت می‌کند. آلیشیا بولر دیویس، مدیرعامل داروسازی آلتو و پیش‌تر از مدیران ارشد آمازون، در سال ۲۰۲۱ به هیئت پیوست و بر نوآوری و تنوع تمرکز دارد. تیموتی فلین، رئیس و مدیرعامل سابق KPMG، از سال ۲۰۱۲ در هیئت حضور دارد و تخصصش در حسابرسی و مدیریت ریسک، نظارت مالی بانک را تقویت کرده است.
الکس گورسکی، مدیرعامل سابق و رئیس هیئت‌مدیره جانسون اند جانسون، که در سال ۲۰۱۴ به هیئت ملحق شد، تجربه‌اش در بخش سلامت و مدیریت جهانی را به اشتراک می‌گذارد. ملودی هابسون، مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری آریل و از فعالان حوزه تنوع و شمول، از سال ۲۰۱۸ عضو هیئت است و دیدگاه اجتماعی و مالی منحصربه‌فردی ارائه می‌دهد. مایکل نیل، مدیرعامل سابق GE Capital، با سابقه‌ای در امور مالی و صنعت، از سال ۲۰۱۴ به هیئت پیوسته و بر استراتژی‌های رشد تمرکز دارد.
فیبی نواکوویچ، رئیس و مدیرعامل جنرال داینامیکس، از سال ۲۰۱۵ در هیئت حضور دارد و تخصصش در صنایع دفاعی و مدیریت پیچیده، به تصمیم‌گیری‌های استراتژیک کمک می‌کند. ویرجینیا رومتی، رئیس اجرایی سابق IBM و یکی از تأثیرگذارترین زنان در فناوری، از سال ۲۰۱۷ عضو هیئت است و نقش مهمی در پیشبرد تحول دیجیتال بانک ایفا کرده است. این ترکیب متنوع، نشان‌دهنده تلاش جی‌پی مورگان برایتلفیق تخصص مالی با دیدگاه‌های نوآورانه و جهانی است.
مدیریت کنونی جی‌پی مورگان، تحت رهبری دایمون و این هیئت برجسته، نه‌تنها ثبات بانک را تضمین کرده، بلکه آن را به سوی آینده‌ای دیجیتال و پایدار هدایت می‌کند. این گروه، که در سال ۲۰۲۵ همچنان در کنار هم کار می‌کنند، با چالش‌هایی چون جانشینی دایمون و رقابت فزاینده مواجه‌اند، اما تجربه جمعی آنها، از بانکداری تا فناوری و صنعت، قدرت این بانک را در برابر تحولات پیشرو حفظ کرده است.
✔️ بیشتر بخوانید: آشنایی با برایان موینیهان؛ مدیرعامل بنک آو امریکا و معمار تحول در وال‌استریت
سخن پایانی
جی‌پی مورگان چیس، از ریشه‌های فروتنانه‌اش در قرن هجدهم تا تبدیل شدن به غول مالی امروزی، سفری را طی کرده که نشان‌دهنده قدرت انعطاف‌پذیری، نوآوری و جاه‌طلبی است. این بانک، که با هوشمندی آرون بور و چشم‌انداز خانواده مورگان شکل گرفت، اکنون با بیش از ۴ تریلیون دلار دارایی و رهبری در بانکداری سرمایه‌گذاری، نه‌تنها ستون اقتصاد آمریکا بلکه نیرویی تعیین‌کننده در بازارهای جهانی است. نقش آن در نجات بحران‌ها، پیشگامی در فناوری‌هایی مانند بلاک‌چین و هوش مصنوعی، و نفوذ سیاسی تحت هدایت جیمی دایمون، گواهی بر این است که چگونه یک نهاد می‌تواند از دل چالش‌ها سربلند بیرون آید. با این حال، این عظمت با سایه‌هایی از رسوایی‌های حقوقی و انتقادات زیست‌محیطی همراه بوده که یادآور شکنندگی اعتماد عمومی در برابر قدرت مالی است.
با نگاهی به آینده، دهه پیشرو برای جی‌پی مورگان آزمونی بزرگ خواهد بود. فرصت‌هایی مانند گسترش در بازارهای نوظهور و تسلط بر اقتصاد دیجیتال، در کنار تهدیداتی چون رقابت فزاینده و فشارهای نظارتی، مسیر این بانک را تعیین خواهند کرد. تعهد به پایداری و تعادل بین سودآوری و مسئولیت اجتماعی، کلید حفظ جایگاهش به‌عنوان یک رهبر جهانی است. در جهانی که تغییرات سریع‌تر از همیشه رخ می‌دهند، میراث جی‌پی مورگان نه‌تنها در اعداد و ارقام، بلکه در توانایی‌اش برای شکل‌دهی به آینده مالی جهان تعریف خواهد شد؛ آینده‌ای که می‌تواند به همان اندازه درخشان یا پرمخاطره باشد که تاریخچه‌اش بوده است.
لطفا نظر و سوالات خود را درباره این مقاله ارسال کنید تا کارشناسان ما به شما پاسخ دهند.
