در توسعه هر تکنولوژی جدید، می‌توان نسل‌های متفاوتی را برای آن برشمرد که هر یک گامی رو به جلو در مسیر تکامل آن به شمار می‌آیند. به عنوان مثال، در تاریخ اینترنت، مراحل متعددی را مشاهده می‌کنیم که هر کدام نقشی کلیدی در شکل‌دهی آنچه امروز به عنوان اینترنت می‌شناسیم، ایفا کرده‌اند. از ایجاد اولین شبکه‌های کامپیوتری گسترده در دهه ۱۹۶۰، تا توسعه سیستم‌های اولیه پست الکترونیک و شبکه‌های محلی مانند اترنت در دهه ۱۹۷۰، سپس ظهور شبکه جهانی وب در دهه ۱۹۹۰ و ایجاد اولین مرورگرها و موتورهای جستجو در همان دوره، هر مرحله اهمیت ویژه‌ای در تکامل و گسترش اینترنت داشته است.
بلاکچین و تکنولوژی بکار رفته در آن چیست؟
تکنولوژی بلاکچین نیز مشابه اینترنت، در مسیر توسعه خود مراحلی کلیدی و تغییرات چشمگیری را تجربه کرده است. بلاکچین که به عنوان یک فناوری انقلابی در عرصه‌های مختلف شناخته می‌شود، در ابتدا با هدف انتقال ارزش به صورت دیجیتال و غیرمتمرکز ایجاد شد؛ اما با گذر زمان و پیشرفتهای این حوزه، قابلیت‌های آن به مراتب فراتر از انتقال ارزش رفت و به یکی از زیرساخت‌های مهم دنیای دیجیتال تبدیل شد. این فناوری که به دلیل امنیت بالا، شفافیت، و غیرمتمرکز بودن به شهرت رسیده، همچنان در حال تکامل است و به گفته کارشناسان، می‌توان مراحل توسعه آن را تاکنون به چهار نسل اصلی تقسیم کرد که هر کدام ویژگی‌ها و نوآوری‌های خاص خود را داراست.
نسل اول بلاکچین: بیتکوین و ارزهای دیجیتال
ایده اصلی فناوری بلاکچین از دهه‌ها پیش در میان متخصصین رمزنگاری و علوم کامپیوتر وجود داشت، اما این فناوری برای اولین بار به شکل گسترده و عملی توسط فردی ناشناس با نام مستعار ساتوشی ناکاموتو معرفی شد. در سال ۲۰۰۸، ناکاموتو با انتشار وایت پیپر بیتکوین، ایده بلاکچین را به عنوان زیرساختی برای ارز دیجیتال غیرمتمرکز مطرح کرد که هدفش حذف واسطه‌ها در تراکنش‌های مالی و ایجاد یک سیستم پرداخت همتا به همتا بود. به این ترتیب، توسعه بیتکوین به عنوان اولین کارکرد گسترده بلاکچین شناخته شد و راه را برای توسعه انواع دیگر ارزهای دیجیتال هموار کرد.
در این مرحله اولیه، بلاکچین به عنوان یک دفتر کل توزیع شده شناخته شد که به واسطه آن، تمامی تراکنش‌ها در یک شبکه عمومی و غیرمتمرکز ثبت و ذخیره می‌شدند. در این ساختار، بلاکچین از مجموعه‌ای از بلاک‌ها تشکیل شده است که هر بلاک حاوی اطلاعاتی درباره تراکنش‌های انجام‌شده در آن بازه زمانی است. در ساختار بیتکوین، هر بلاک دارای حجم یک مگابایت اطلاعات است و از طریق یک فرآیند رمزنگاری پیچیده، به بلاک قبلی متصل می‌شود. این زنجیره از بلاک‌ها یک دفتر کل تغییرناپذیر ایجاد می‌کند که امکان دستکاری یا تقلب در آن به حداقل می‌رسد.
✔️ بیشتر بخوانید: صفر تا صد بلاکچین: توضیح کارکرد بلاکچین برای مبتدیان
بیتکوین ویژگی‌های مهمی از بلاکچین را که تا امروز نیز پا برجا مانده‌اند معرفی کرد، از جمله:
- غیرمتمرکز بودن: عدم نیاز به واسطه‌ها و نظارت مستقیم بر تراکنش‌ها.
- امنیت بالا: استفاده از الگوریتم‌های رمزنگاری برای جلوگیری از تقلب و تغییر در داده‌ها.
- شفافیت و تغییرناپذیری: تمامی تراکنش‌ها به صورت عمومی در دفتر کل ثبت می‌شوند و هیچ فردی نمی‌تواند به سادگی داده‌های ثبت شده را تغییر دهد.
این ویژگی‌ها بیتکوین را به اولین کاربرد موفق بلاکچین تبدیل کرد و به دنبال آن، دیگر ارزهای دیجیتال مانند لایت‌کوین، ریپل، و دش نیز توسعه یافتند. این نسل از بلاکچین تمرکز اصلی‌اش بر انتقال ارزش و دارایی بود و به دلیل قابلیت امنیتی و حذف واسطه‌ها، از همان ابتدا توانست توجه بسیاری را در عرصه مالی و سرمایه‌گذاری به خود جلب کند.
نسل دوم بلاکچین: قراردادهای هوشمند
با گذشت زمان، توسعه‌دهندگان به این نتیجه رسیدند که بلاکچین می‌تواند فراتر از ثبت ساده تراکنش‌ها عمل کند. آنها دریافتند که این فناوری قابلیت مدیریت دارایی‌ها و قراردادهایی را دارد که نیاز به اعتماد و تأیید دو طرفه دارند. با این ایده، پروژه اتریوم توسط ویتالیک بوترین و دیگر هم‌بنیان‌گذاران آن ایجاد شد تا امکانات جدیدی را به بلاکچین اضافه کند و نسل دوم این فناوری را به وجود آورد.
نوآوری اصلی اتریوم، قراردادهای هوشمند بود. قراردادهای هوشمند به طور اساسی با قراردادهای سنتی متفاوت‌اند. در دنیای کسب‌وکار، قراردادها معمولاً میان دو نهاد مجزا برقرار می‌شوند و ممکن است تحت نظارت یک نهاد فرادستی قرار بگیرند تا اطمینان از اجرای صحیح قرارداد حاصل شود. اما حتی با وجود این نظارت‌ها، قراردادها همواره در معرض خطاها و تأخیرهای انسانی هستند که ممکن است اجرای توافقات را تحت تأثیر قرار دهند.
قرارداد هوشمند این مشکل را حل می‌کند؛ چرا که اجرای آن به صورت اتوماتیک و بر اساس شرایط از پیش تعیین‌شده و با استفاده از منطق ریاضی صورت می‌گیرد. این قراردادها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که اگر شرایط خاصی که طرفین توافق کرده‌اند، برقرار نباشد، اجرای قرارداد آغاز نمی‌شود. به این ترتیب، قراردادهای هوشمند به شفافیت، امنیت و اعتماد بیشتری دست پیدا می‌کنند و وابستگی به انسان‌ها و احتمال بروز خطاها و سوءاستفاده‌ها به حداقل می‌رسد.
قراردادهای هوشمند می‌توانند در حوزه‌های مختلفی مانند بانکداری، زنجیره تأمین، املاک و مستغلات، حقوق مالکیت معنوی، هنر و موسیقی، ورزش و بسیاری از زمینه‌های دیگر اعمال شوند. این قراردادها امکانات جدیدی برای اتوماتیک‌سازی فرآیندها، کاهش هزینه‌ها و افزایش اعتماد و شفافیت به ارمغان می‌آورند. با این حال، باید توجه داشت که تمام پتانسیل‌های قراردادهای هوشمند هنوز به طور کامل به کار گرفته نشده‌اند، و برای رسیدن به استفاده بهینه از این فناوری، نیاز به پژوهش و توسعه بیشتری است.
اتریوم با معرفی قراردادهای هوشمند، دنیای اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز (dApps) را به وجود آورد؛ اپلیکیشن‌هایی که بدون نیاز به سرورهای متمرکز و با اتکا به بلاکچین، خدمات مختلفی را به کاربران ارائه می‌دهند. قراردادهای هوشمند علاوه بر فراهم آوردن بستری امن و شفاف برای معاملات، امکان ایجاد سازمان‌های مستقل غیرمتمرکز (DAO) را نیز فراهم کردند. این سازمان‌ها بدون نیاز به نهادهای مدیریتی مرکزی و تنها با استفاده از قراردادهای هوشمند اداره می‌شوند.
اتریوم و قراردادهای هوشمند آن پایه‌گذار تحولی بزرگ در دنیای بلاکچین شدند و بلاکچین را از یک دفتر کل مالی به بستری برای توسعه برنامه‌های پیچیده‌تر و انعطاف‌پذیرتر تبدیل کردند.
✔️ بیشتر بخوانید: ارز دیجیتال چیست؟ ویژگی های کلیدی ارز دیجیتال
نسل سوم بلاکچین: مقیاس پذیری
با گذر زمان و استفاده گسترده‌تر از بلاکچین، مشکلات و محدودیت‌های آن نیز بیشتر شناسایی شده‌اند. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، مسئله مقیاس‌پذیری است؛ یعنی توانایی شبکه در مدیریت تعداد بالای تراکنش‌ها در زمان واقعی. برای مثال، شبکه بیتکوین همچنان با مشکل زمان بالای پردازش تراکنش‌ها مواجه است، که باعث شده تراکنش‌ها کندتر و هزینه‌بر باشند. به همین دلیل، بسیاری از پروژه‌های جدید بلاکچین، مانند کاردانو، پولکادات و کاسموس، طراحی‌های متفاوتی را به منظور افزایش مقیاس‌پذیری، بهبود سرعت و کاهش هزینه‌ها به کار گرفته‌اند. این تلاش‌ها نشان می‌دهد که نسل سوم بلاکچین در حال تمرکز بر بهبود کارایی و رفع چالش‌های ساختاری نسل‌های پیشین است.
در این نسل، علاوه بر مسئله مقیاس‌پذیری، تعامل‌پذیری نیز اهمیت بسیاری پیدا کرده است. منظور از تعامل‌پذیری، توانایی ارتباط و تبادل داده‌ها بین بلاکچین‌های مختلف است؛ به طوری که بتوانند بدون نیاز به واسطه، به تبادل داده‌ها و ارزش بپردازند. این قابلیت به بلاکچین اجازه می‌دهد تا به شکل شبکه‌ای از شبکه‌ها عمل کند و به کاربران امکان استفاده از منابع و خدمات سایر بلاکچین‌ها را بدهد.
همچنین، بهینه‌سازی مصرف انرژی یکی دیگر از اهداف نسل سوم بلاکچین است. بسیاری از شبکه‌های اولیه از الگوریتم اثبات کار (PoW) برای تأیید تراکنش‌ها استفاده می‌کنند که انرژی بالایی مصرف می‌کند. در نسل سوم، تلاش‌هایی برای استفاده از الگوریتم‌های اثبات سهام (PoS) و یا دیگر مکانیسم‌های کم‌مصرف‌تر صورت گرفته تا هزینه‌ها و تأثیرات زیست‌محیطی کاهش یابد.
نسل چهارم بلاکچین: ایجاد زیرساخت
نسل چهارم بلاکچین تمرکز خود را بر کاربردهای صنعتی و ایجاد زیرساخت‌های اختصاصی برای کسب‌وکارها و سازمان‌ها قرار داده است. برخلاف نسل‌های پیشین که عمدتاً به خدمات مالی، قراردادهای هوشمند و اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز محدود می‌شدند، بلاکچین ۴.۰ تلاش می‌کند تا صنایع مختلف را به کمک فناوری بلاکچین به صورت یکپارچه و بهینه‌تر پیوند دهد.
در این نسل، بلاکچین به عنوان یک اکوسیستم صنعتی مطرح می‌شود که زیرساخت‌های قابل توسعه، سازگار با نیازهای هر صنعت و قابلیت سفارشی‌سازی بالایی را برای کسب‌وکارها فراهم می‌آورد. به کمک این نسل، صنایع مختلف می‌توانند از مزایای بلاکچین مانند امنیت، شفافیت، و اتوماسیون استفاده کنند، بدون آن‌که با محدودیت‌های مقیاس‌پذیری و پیچیدگی‌های فنی مواجه شوند.
بلاکچین ۴.۰ به طور عمده بر روی تعامل‌پذیری میان سیستم‌ها، بهینه‌سازی مصرف انرژی، افزایش مقیاس‌پذیری، و کاهش هزینه‌ها متمرکز است و تلاش می‌کند زیرساخت‌های پیشرفتهای را برای دنیای صنعتی فراهم آورد تا پذیرش این فناوری در مقیاس وسیع‌تری امکان‌پذیر شود.
آینده بلاکچین
با این حال، فناوری بلاکچین همچنان در مرحله رشد و گسترش قرار دارد و برنامه‌های کاربردی جدیدی برای آن در حال کشف و پیاده‌سازی هستند. دقیقاً مشخص نیست که این تحولات به کجا خواهد رسید، اما طرفداران بلاکچین به این توسعه‌ها و نوآوری‌ها بسیار امیدوارند. از دیدگاه آنها، ما در زمانی زندگی می‌کنیم که بلاکچین همچنان در حال شکل‌گیری است و پتانسیل‌های عظیمی برای تغییر نحوه مدیریت داده‌ها، اجرای قراردادها، و ایجاد اقتصادهای دیجیتال غیرمتمرکز در اختیار دارد.
به عنوان مثال، راه‌حل‌های لایه دوم همچون شبکه لایتنینگ برای بیتکوین و پروتکل‌های مشابه در اتریوم در حال توسعه هستند که به شبکه‌های اصلی بلاکچین متصل شده و بار تراکنش‌ها را کاهش می‌دهند. همچنین، سازمان‌های خودگردان غیرمتمرکز (DAO) و پروژه‌های مالی غیرمتمرکز (DeFi) روز به روز بیشتر گسترش می‌یابند و امکان تعاملات مالی بدون واسطه‌های سنتی را فراهم می‌آورند.
✔️ بیشتر بخوانید: بلاکچین چیست؟ | معرفی انواع بلاکچین
سخن پایانی
فناوری بلاکچین، با گذر از چهار نسل مختلف، از یک بستر ساده برای تراکنش‌های مالی به یک زیرساخت پیچیده و چندمنظوره تبدیل شده است. از آغاز با بیتکوین و کاربردهای اولیه در زمینه ارزهای دیجیتال، تا ظهور قراردادهای هوشمند در اتریوم و شکل‌گیری برنامه‌های غیرمتمرکز، و در نهایت تمرکز بر مقیاس‌پذیری، تعامل‌پذیری و بهینه‌سازی مصرف انرژی در نسل سوم، بلاکچین پتانسیل ایجاد تحول در بسیاری از صنایع را دارد. با پیشرفت این فناوری و توسعه بیشتر در سال‌های آتی، امکان ایجاد ساختارهای جدید و کارآمد در زمینه‌های مختلف وجود خواهد داشت که نقش بزرگی در آینده دیجیتال ایفا خواهند کرد.
