قراردادهای فیوچرز و فوروارد چیست و چه تفاوت‌هایی دارند؟

در بازارهای مالی روش‌های مختلفی برای پوشش ریسک ناشی از عدم قطعیت و نوسانات قیمت وجود دارد. از جمله آن‌ها می‌توان به قرارداد فیوچرز  (Futures Contract) و قرارداد فوروارد  (Forward Contract) اشاره نمود. قراردادهای فیوچرز و فوروارد ابزارهای مالی پیشرفته‌ای هستند که شباهت‌های زیادی با یکدیگر دارند. اما، سازوکار خریدوفروش و قوانین حاکم بر این قراردادها با یکدیگر متفاوت است. در این مقاله به بررسی دقیق این دو نوع قرارداد در بازارهای مالی می‌پردازیم.

تعریف قرارداد فیوچرز یا آتی

قرارداد فیوچرز یک تعهد مالی است که دو طرف (خریدار و فروشنده) را به خرید یا فروش یک دارایی مشخص در آینده متعهد می‌کند. در این قرارداد، شرایط مشخصی مانند قیمت، تاریخ تسویه، حجم و نوع دارایی تعیین می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، قرارداد فیوچرز یک تعهد برای خرید یا فروش دارایی در تاریخ مشخصی در آینده است.

به‌عنوان مثال، فرض کنید یک سرمایه‌گذار (خریدار فیوچر) می‌خواهد در تاریخ ۱ ژانویه ۲۰۲۵، ۱۰۰ بشکه نفت را با قیمت هر بشکه ۵۰ دلار خریداری کند. او یک قرارداد فیوچر را با این شرایط در بورس انعقاد می‌کند. اگر در تاریخ تسویه، قیمت هر بشکه نفت در بازار به ۶۰ دلار برسد، سرمایه‌گذار ۱۰ دلار برای هر بشکه سود می‌کند، زیرا او نفت را با قیمت پایین‌تری (۵۰ دلار) خریداری کرده است. اما اگر قیمت به ۴۰ دلار کاهش یابد، او ۱۰ دلار برای هر بشکه ضرر می‌کند.

تعریف قرارداد فوروارد یا سلف

قرارداد فوروارد نیز مانند قرارداد فیوچرز یک تعهد مالی برای خرید یا فروش دارایی در آینده است. اما تفاوت اصلی در این است که قرارداد فوروارد به‌صورت مستقیم بین دو طرف (بدون واسطه‌ای مانند بورس) منعقد می‌شود و شرایط آن به طور دقیق توسط طرفین تعیین می‌شود.

به‌عنوان مثال، یک کشاورز (فروشنده فوروارد) می‌خواهد ۱۰۰۰ کیلوگرم گندم را در تاریخ اول ژوئن ۲۰۲۵ به قیمت هر کیلوگرم ۱ دلار به یک نانوایی (خریدار فوروارد) بفروشد. آنها یک قرارداد فوروارد را به این شرایط امضا می‌کنند. اگر در تاریخ تسویه، قیمت گندم در بازار به ۱.۲۰ دلار برسد، نانوایی سود می‌کند زیرا او گندم را با قیمت پایین‌تری (۱ دلار) خریداری کرده است. اما اگر قیمت به ۰.۸۰ دلار کاهش یابد، کشاورز سود می‌کند زیرا او گندم را با قیمت بالاتری (۱ دلار) فروخته است.

مقایسه‌ قراردادهای فیوچرز و فوروارد

به‌طورکلی مفهوم قرارداد‌های فیوچرز و قراردادهای فوروارد می‌تواند باتوجه‌به شباهت‌ها و تفاوت‌های بین آن‌ها، چالش‌برانگیز باشد. هر دوی این ابزارهای مالی برای تضمین قیمت آیندة کالاها و دارایی‌ها طراحی شده‌اند، اما در جزئیات و ریسک‌های مرتبط با آن‌ها تفاوت‌هایی وجود دارد. به‌عنوان نمونه، در قرارداد آتی ذرت، جزئیات دقیق محصول مورد معامله، از جمله کیفیت و مقدار، در بخش «استاندارد تحویل» قرارداد به‌دقت مشخص می‌شود. این در حالی است که قراردادهای فوروارد چنین الزامات دقیقی را ندارند و ازاین‌رو، انعطاف‌پذیری بیشتری را به طرفین معامله ارائه می‌دهند. بااین‌حال، این انعطاف‌پذیری با افزایش ریسک اعتباری همراه است، زیرا قرارداد‌های فوروارد خارج از بازارهای نظارتی انجام می‌شوند و ازاین‌رو، احتمال بروز نقض قرارداد افزایش می‌یابد.

از سوی دیگر، قراردادهای فیوچرز، باوجوداینکه کمتر انعطاف‌پذیر هستند، امنیت بیشتری را به دلیل وجود تضمین‌های مالی و نظارت بازار ارائه می‌دهند. در قراردادهای فیوچرز، وجه تضمین به‌عنوان یک حاشیه امنیت برای اجرای قرارداد عمل می‌کند و اطمینان می‌دهد که هر دو طرف در زمان سررسید به تعهدات خود عمل خواهند کرد. علاوه بر این، قراردادهای فیوچرز شامل تسویه روزانة سود و زیان هستند که این امر به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد تا ریسک‌های مرتبط با دارایی‌های خود را مدیریت کنند و استراتژی‌های متنوعی را برای کسب سود اتخاذ نمایند. در مقابل، قرارداد‌های فوروارد تنها در زمان سررسید تسویه می‌شوند که می‌تواند منجر به زیان‌های ناگهانی برای فروشنده یا خریدار شود، درصورتی‌که قیمت‌های بازار به ضرر آن‌ها تغییر کند.

تفاوت‌های کلیدی میان دو قرارداد فیوچرز و فوروارد را می‌توان به‌صورت زیر خلاصه نمود:

• محل انعقاد: قرارداد فیوچرز در بورس‌ها و بازارهای مالی منعقد می‌شود، درحالی‌که قرارداد فوروارد صرفاً یک پیمان و تعهد بین خریدار و فروشنده است که خارج از بورس انجام می‌شود.
• تنظیمات استاندارد: قراردادهای فیوچرز معمولاً دارای شرایط استانداردی هستند که توسط بورس تعیین می‌شوند. این شرایط شامل حجم معامله، تاریخ تسویه و دیگر جزئیات می‌شود. در مقابل، قراردادهای فوروارد می‌توانند به‌صورت سفارشی برای نیازهای خاص طرفین تنظیم شوند.
• نقدشوندگی: قراردادهای فیوچرز به دلیل وجود بازار ثانویه برای آنها، نقدشونده‌تر هستند. این بدان معناست که معامله‌گران می‌توانند قبل از تاریخ تسویه، قراردادهای خود را به دیگران بفروشند. درحالی‌که قراردادهای فوروارد به دلیل سفارشی بودن و نبود بازار ثانویه، کمتر نقدشونده هستند.
• ریسک اعتباری: در قراردادهای فوروارد، ازآنجاکه قرارداد به‌صورت خصوصی بین دو طرف منعقد می‌شود، ریسک اعتباری بیشتری وجود دارد. این بدان معناست که اگر یکی از طرفین نتواند به تعهدات خود عمل کند، طرف دیگر ممکن است ضرر کند. در مقابل، قراردادهای فیوچرز توسط مؤسسات مالی معتبر و با استفاده از سیستم‌های تضمینی مدیریت می‌شوند که ریسک اعتباری را کاهش می‌دهد.
• تسویه روزانه: قراردادهای فیوچرز معمولاً شامل تسویه روزانه هستند که در آن سود و زیان روزانه بر اساس تغییرات قیمت بازار محاسبه و به حساب‌های طرفین منتقل می‌شود. این ویژگی در قراردادهای فوروارد وجود ندارد.
• تضمین‌ها: در قراردادهای فیوچرز، طرفین معمولاً ملزم به ارائه تضمین‌هایی (مانند وجه تضمین) به بورس هستند تا از اجرای قرارداد اطمینان حاصل شود. در قراردادهای فوروارد، چنین تضمین‌هایی معمولاً وجود ندارد.

این تفاوت‌ها باعث می‌شوند که قراردادهای فیوچرز و فوروارد در شرایط مختلف و برای اهداف متفاوت مورداستفاده قرار گیرند.

کاربردهای قرارداد‌های فیوچرز

قراردادهای فیوچرز به‌عنوان یک ابزارهای مالی پیشرفته، توسط دو گروه اصلی مورداستفاده قرار می‌گیرد. «پوشش‌دهندگان ریسک» و «سفته‌بازان». این قراردادها به معامله‌گران کمک می‌کنند تا از خود در برابر تغییرات ناگهانی قیمت‌ها محافظت نمایند و از این طریق، از زیان‌های احتمالی جلوگیری کنند.

استفاده از قراردادهای فیوچرز توسط پوشش‌دهندگان ریسک

پوشش‌دهندگان ریسک از قراردادهای فیوچرز برای محافظت از خود در برابر نوسانات قیمت‌ها در آینده استفاده می‌کنند. این کار به آن‌ها امکان می‌دهد تا قیمت‌هایی را که برای دارایی‌های خود پرداخت می‌کنند یا دریافت می‌کنند، از پیش تعیین کنند. در اینجا یک مثال ساده آورده شده است:

فرض کنید یک شرکت هواپیمایی برای مدیریت هزینه‌های سوخت خود، می‌خواهد از نوسانات قیمت نفت در آینده محافظت کند. شرکت پیش‌بینی می‌کند که قیمت نفت در ماه‌های آینده افزایش خواهد یافت. برای جلوگیری از افزایش هزینه‌ها، شرکت تصمیم می‌گیرد از قراردادهای فیوچرز نفت استفاده کند.

شرکت هواپیمایی یک قرارداد فیوچرز برای خرید ۱۰۰۰ بشکه نفت در شش ماه آینده با قیمت هر بشکه ۵۰ دلار منعقد می‌کند. این قرارداد به شرکت اطمینان می‌دهد که حتی اگر قیمت نفت در بازار به ۶۰ دلار برای هر بشکه افزایش یابد، آن‌ها همچنان می‌توانند نفت را با قیمت ۵۰ دلار خریداری کنند، و بنابراین از پرداخت هزینه اضافی جلوگیری می‌کنند.

اگر قیمت نفت کاهش یابد، شرکت هواپیمایی همچنان ملزم به خرید نفت با قیمت توافق شده ۵۰ دلار است، اما این ریسک را به‌عنوان بخشی از استراتژی پوشش ریسک خود می‌پذیرد تا از ثبات مالی در برابر افزایش قیمت‌ها اطمینان حاصل کند. این نوع استراتژی به شرکت‌ها کمک می‌کند تا بودجه‌بندی دقیق‌تری داشته باشند و از نوسانات قیمتی که ممکن است بر سودآوری آن‌ها تأثیر منفی بگذارد، جلوگیری کنند.

استفاده از قراردادهای فیوچرز توسط سفته‌بازان

سفته‌بازان در بازار فیوچرز از نوسانات قیمتی برای کسب سود استفاده می‌کنند، بدون اینکه لزوماً قصد داشته باشند دارایی پایه را تحویل بگیرند یا تحویل دهند. آن‌ها پیش‌بینی‌هایی در مورد جهت حرکت قیمت‌ها انجام می‌دهند و بر اساس آن پیش‌بینی‌ها معامله می‌کنند. در اینجا این مفهوم را در قالب یک مثال تشریح می‌کنیم:

فرض کنید یک سفته‌باز پیش‌بینی می‌کند که قیمت گندم به دلیل کاهش تولید در نتیجه خشکسالی در ماه‌های آینده افزایش خواهد یافت. سفته‌باز می‌تواند قرارداد فیوچرز گندم را با قیمت فعلی خریداری کند، با این امید که قیمت گندم در آینده بالاتر رود.

در چنین شرایطی سفته‌باز یک قرارداد فیوچرز برای خرید ۵۰۰۰ بوشل گندم در شش ماه آینده با قیمت هر بوشل ۵ دلار خریداری می‌کند. اگر قیمت گندم به ۶ دلار برای هر بوشل افزایش یابد، سفته‌باز می‌تواند قرارداد خود را قبل از تاریخ تحویل با قیمت بالاتر به فروش برساند و از تفاوت قیمت سود کسب کند. در این مثال، سود او برای هر بوشل ۱ دلار خواهد بود که در مجموع برای ۵۰۰۰ بوشل به ۵۰۰۰ دلار سود منجر می‌شود.

این استراتژی به سفته‌باز اجازه می‌دهد تا از تغییرات قیمتی به نفع خود استفاده کند، بدون اینکه واقعاً نیازی به خرید یا فروش فیزیکی گندم داشته باشد. البته، این نوع معاملات همراه با ریسک بالایی است، زیرا اگر قیمت‌ها به‌جای افزایش، کاهش یابند، سفته‌باز ممکن است با زیان مواجه شود.

سخن پایانی

قراردادهای فیوچرز و فوروارد هر دو ابزارهای مالی قدرتمندی هستند که به بازیگران مختلف بازار اجازه می‌دهند تا ریسک‌های مرتبط با نوسانات قیمتی را مدیریت کنند. قراردادهای فیوچرز با استانداردهای مشخص و قابلیت معامله در بازارهای عمومی، امکان نقدشوندگی و پوشش ریسک را فراهم می‌آورند. از سوی دیگر، قراردادهای فوروارد با انعطاف‌پذیری بیشتر و توافقات خصوصی، راهکارهایی سفارشی برای نیازهای معاملاتی خاص ارائه می‌دهند.

بااین‌حال، انتخاب بین این دو نوع قرارداد بستگی به استراتژی‌های معاملاتی، نیازهای پوشش ریسک و ترجیحات نقدشوندگی هر فرد یا نهاد دارد. درحالی‌که پوشش‌دهندگان ریسک ممکن است به دنبال ثبات و پیش‌بینی‌پذیری باشند، سفته‌بازان ممکن است به دنبال فرصت‌هایی برای کسب سود از نوسانات بازار باشند. درهرصورت، درک دقیق از عملکرد و خطرات مرتبط با هر دو نوع قرارداد برای تصمیم‌گیری آگاهانه و موفقیت در بازارهای مالی ضروری است.

به یاد داشته باشید که با وجود مزایایی که قراردادهای فیوچرز و فوروارد ارائه می‌دهند، همواره ریسک‌هایی نیز وجود دارد؛ بنابراین، مشاوره با متخصصان مالی و انجام تحقیقات کافی قبل از ورود به این قراردادها امری حیاتی است. در نهایت، استفاده مؤثر از این ابزارها می‌تواند به شما کمک کند تا از دارایی‌های خود در برابر تغییرات غیرمنتظره بازار محافظت نمایید و به اهداف مالی خود دست یابید.