ارز ذخیره (Reserve Currency) به ارزی گفته میشود که به مقدار قابل توجه، توسط دولت‌ها و نهادها نگهداری میشود. این ارزها به عنوان واسطه‌ای برای پرداخت‌های بین المللی و پشتوانه‌ای برای ارزش ارز ملی استفاده می‌شوند.
در این مقاله یاد می‌گیریم ارز ذخیره چیست و چطور در تجارت جهانی تاثیر می‌گذارد.
ارز ذخیره چیست؟
ارز ذخیره یک ارز خارجی یا فلز گران‌بها است که به مقدار قابل توجه توسط دولت‌ها، بانک‌های مرکزی و دیگر مراجع پولی نگهداری میشود. ارز ذخیره برای مشارکت در اقتصاد جهانی از جمله تراکنشات بین‌المللی یا سرمایه‌گذاری‌ها استفاده میشود.
✔️ بیشتر بخوانید: سری پادکست‌های ارز ذخیره
به طور کلی ارز ذخیره، ارزی است که:
- عمق و نقدشوندگی کافی داشته باشد تا برای تراکنشات بین‌المللی قابل اتکا و کارآمد باشد.
- به راحتی و آزادانه امکان تسعیر و تبادل آن با دیگر ارزها وجود داشته باشد.
- بسیاری از مراجع پولی و نهادها آن را به مقدار قابل توجهی نگهداری کنند.
قبل از اواسط قرن بیستم بیشتر طلا و نقره به عنوان ذخیره استفاده می‌شدند. ذخیره‌های مدرن غالبا ارزهای خارجی قوی هستند که بسیاری از آنها توسط صندوق بین المللی پول (IMF) به عنوان ارز ذخیره برگزیده و انتخاب می‌شوند.
از اواسط قرن بیستم دلار آمریکا به عنوان ارز ذخیره بین المللی برگزیده شد. با این حال از آن زمان ظهور اقتصادهای قوی در بسیاری از کشورها موجب پیدایش ارزهای ذخیره بین المللی دیگری شده‌اند.
چند عامل کلیدی وجود دارند که در انتخاب ارزها به عنوان ارز ذخیره تاثیرگذار هستند. این عوامل عبارتند از:
- اندازه اقتصاد کشوری که این ارز، ارز ملی آن کشور است
- اهمیت آن کشور در اقتصاد جهانی
- میزان آزادی بازارهای مالی در آن کشور
- قابلیت تبدیل یا تسعیر آن ارز
- اعمال یا عدم اعمال سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی تثبیت نرخ مبادله برای ارز یادشده
- سیاست‌های اقتصاد کلان داخلی آن کشور
کشورهایی که در سال ۲۰۱۹ بیشترین ارز ذخیره خارجی را داشتند، عبارتند از:
- چین: ۳.۲ تریلیون دلار
- ژاپن: ۱.۳ تریلیون دلار
- سوئیس: ۸۵۵ میلیارد دلار
- روسیه: ۵۵۵ میلیارد دلار
- آمریکا: ۵۱۷ میلیارد دلار
- عربستان سعودی: ۵۱۵ میلیارد دلار
این ذخیره‌ها (که به میلیارد گرد شده‌اند) شامل طلا، دلار آمریکا و دیگر ارزهای ذخیره می‌شوند.
کل ناحیه یورو، که توسط بانک جهانی (World Bank) معین شده، از ۱۹ کشور تشکیل میشود و ۹۱۴ میلیارد دلار ارز ذخیره نگهداری می‌کند.
ارز ذخیره چطور کار می‌کند؟
کشورها به چند دلیل ارز ذخیره را نگهداری می‌کنند. ارزهای ذخیره نشان دهنده قدرت کشور برای پرداخت بدهی خارجی، محافظت از ارز ملی و حتی تعیین رتبه‌بندی اعتباری دولتی (Sovereign Credit Ratings) هستند.
در تراکنشات خارجی بین دو کشور عموما به جای استفاده از ارز ملی آن کشورها از ارز ذخیره استفاده میشود. برای مثال در سال ۲۰۰۸ محققان دریافتند با اینکه تنها ۲۰ درصد از حجم تراکنشات بین المللی کشورهای آسیایی شامل مبادلات با کشور آمریکا میشود، اما دلار در حجم عظیمی از این تراکنشات در حال استفاده است. در این تراکنشات بین المللی از دلار به عنوان ارز ذخیره (که در سطح بین المللی پذیرفته شده است) به جای ارز محلی خود کشورهای انجام دهنده تراکنش استفاده میشود.
ارز ذخیره یا reserve currency بر سیاست‌های پولی و تجارت در سطح دنیا تاثیر می‌گذارد و همچنین سیاست‌های پولی تاثیر شدیدی بر خود آن ارزها دارند.
اکثر اقتصادهای بزرگ که نرخ ارز شناور (floating exchange rate) دارند، از طریق خرید و فروش ارز ذخیره، مازاد عرضه و تقاضای خود را از بین می‌برند. برای مثال کشوری که قصد دارد ارزش ارز خود را بهبود بخشد، می‌تواند ارز ملی خود را به وسیله منابع ارز ذخیره خارجی خود بازخرید کند.
دلایل استفاده از سیستم نرخ ثابت ارز ازسوی کشورها ممکن است متفاوت باشد. در این نوع سیستم، عرضه و تقاضا می‌تواند ارزش ارز ملی کشور را افزایش یا کاهش دهد. برای مثال قوی شدن نسبی اقتصاد می‌تواند تقاضا برای آن ارز را افزایش دهد و به همین دلیل ارزش ارز آن کشور بیشتر شود.
کشورها به طور مداوم ارزهای ذخیره اصلی را زیرنظر دارند تا مطمئن شوند بر دارایی‌های ذخیره شده‌شان تاثیر منفی نداشته باشد. برای مثال زمانی که تورم در آمریکا افزایش چشم‌گیری داشته باشد، ارزش دلار تنزل پیدا می‌کند و در نتیجه ارزش آن به عنوان ارز ذخیره خارجی کاهش می‌یابد.
در نهایت این مسئله، مزایای سیاست‌های پولی را که توسط این ذخایر قابل دسترس است، محدود می‌کند و تنها مزیت کمی برای ارز کشوری که به عنوان ارز ذخیره در جهان استفاده میشود، خلق می‌کنند.
رویدادهای برجسته
تا قبل از توافق برتون وودز (Bretton Woods) در سال ۱۹۴۴، غالبا طلا و نقره به عنوان ارزهای ذخیره استفاده می‌شدند. اما با این توافق دلار آمریکا به عنوان ارز ذخیره بین المللی تعیین شد و جای پوند استرلینگ را گرفت.
این توافق بعد از جنگ جهانی دوم منعقد شد و به دلیل این که اقتصاد آمریکا نسبت به کشورهای اروپایی و آسیایی آسیب کمتری از جنگ دیده بود و همچنان وضعیت خوبی داشت، دلار به عنوان ارز ذخیره انتخاب شد. در آن زمان پشتوانه دلار، طلا بود. هر اونس طلا در آن زمان ارزشی معادل ۳۵ دلار داشت. این موضوع باعث شد دلار نسبت به دیگر ارزها ثبات بیشتری داشته باشد و سیستم نرخ ارز ثابت برپا شود.
توافق برتون وودز همچنین تشکیل بانک جهانی و صندوق بین المللی پول (IMF) را در پی داشت. در سال ۱۹۷۳ سیاست اقتصادی جدید ریچارد نیکسون، رئیس جمهور وقت آمریکا، به سیستم نرخ ارز ثابت برتون وودز پایان داد و قابلیت تبدیل دلار به طلا خاتمه یافت. این مسئله منجر به ظهور ارزهای ذخیره جدید در دنیا شد.
انواع ارزهای ذخیره
امروزه، دلار آمریکا تنها ارز ذخیره‌ای نیست که توسط صندوق بین المللی پول و دیگر سازمان‌ها تعیین شده باشد. ارزهای یورو، یوان (رنمینبی Renminbi) چین، ین ژاپن و پوند انگلیس بسته به اندازه اقتصادشان جزء ارزهای ذخیره محبوب هستند.
در پایان فصل اول سال ۲۰۲۰
دلار استرالیا، دلار کانادا و فرانک سوئیس دیگر ارزهایی هستند که صندوق بین المللی پول به عنوان ارز ذخیره آنها را دنبال می‌کند.
ارز کشور چین در کنار دلار آمریکا به عنوان ارز ذخیره قرار گرفته چرا که این کشور از زمان بحران مالی سال ۲۰۰۸ یکی از بزرگ‌ترین نقش‌ها را در رشد اقتصادی جهانی داشته است. یوان چین در سال ۲۰۱۵ توسط صندوق بین المللی پول به عنوان ارز ذخیره برگزیده شد. با این حال یورو به دلیل اندازه اقتصادی اتحادیه اروپا همچنان در جایگاه دوم ارز ذخیره بعد از دلار آمریکا است.
میزان محبوبیت ارزهای ذخیره به ثبات و اعتبار آنها بستگی دارد. برای مثال یوان چین هنوز به عنوان ارز ذخیره اصلی شناخته نمی‌شود چرا که نگرانی‌ها در مورد تنزل ارزش ناگهانی این ارز وجود دارند. یورو نیز پس از بحران مالی منطقه یورو در سال ۲۰۰۹ و بحران مهاجرتی سال ۲۰۱۶-۲۰۱۷ اروپا همین مشکل را داشت. این مشکلات منجر به بروز نگرانی در مورد نوسانات این ارز می‌شوند. به همین دلیل دلار آمریکا از آغاز قرن ۲۱ جایگاه خود به عنوان ارز ذخیره محبوب را حفظ کرده است.
