فدرال رزرو از زمان تاسیس تاکنون همیشه بر بازارها تاثیر بسزایی داشته است. فدرال رزرو را می‌توان یکی از عوامل مهم بحران‌مالی مسکن در سال 2008 و همچنین بحران حباب دات‌کام دانست. در ادامه درباره این موضوع بیش‌تر صحبت خواهیم کرد.
حباب دات کام چیست؟
حباب دات کام یک حباب در بازار سهام بود که بین سال‌های 1995 تا 2000 ایجاد شد و در 10 مارس 2000 به اوج خود رسید. علت این رشد زیاد، گسترش اینترنت و ورود خدمات اینترنتی به کسب و کارها بود.
از سال 1995 تا 2000 شاخص نزدک 800 درصد افزایش یافت و بعد از اینکه حباب قیمتی به اوج خودش رسید ریزش حدود 78 درصدی را تجربه کرد و تمام بازدهی‌ای را که به سرمایه‌گذاران داده بود، پس گرفت.
ویژگی تاریخی دوران دات‌کام
اتفاقی که در دوران دات‌کام افتاد مشابه پیشرفت‌های تاریخی‌ای بود که در جهان اتفاق افتاده بود. بعد از اختراع خودرو، رادیو و تلویزیون مردم به علت ورود عضو جدیدی به زندگی خود احساساتی شده بودند و دست به اقداماتی غیر منطقی برای به دست آوردن زندگی بهتر حتی با هزینه‌ای گزاف می‌زدند. در گذشته این اشتیاق برای خرید کالاهای نوین بود اما در دوران دات کام این هیجان برای خرید سهام شرکت‌هایی که اینترنت را به فعالیت‌های تجاری خود اضافه کرده بودند، وجود داشت.
دلایل ایجاد حباب دات‌کام
1-بین سال‌های 1995 تا 2000 سرمایه‌گذاران به جای استفاده از تحلیل صورت‌های مالی شرکت‌ها، پتانسیل تولید شرکت، تحلیل روند بازار و همچنین نسبت p/e و سایر معیارهای فاندامنتال، معیارهای اشتباهی مانند رشد ترافیک وب‌سایت شرکت‌ها را دلیلی برای خرید سهام یک شرکت می‌دانستند.
دوره مستر کلاس طلا
جامع‌ترین دوره آموزشی طلا
این دوره در مجموعه یوتوفارکس تهیه شده و نتیجه سال‌ها تجربه در حوزه معامله‌گری طلا و فارکس است. این دوره توسط مجموعه‌ای از معامله‌گران حرفه‌ای یوتوفارکس تهیه شده است. با خرید این دوره از تجربه چندین معامله‌گر بهره‌مند خواهید شد.
2-استارتاپ‌هایی که به وجود آمده بودند، به جای استفاده از مدل‌های تجاری شاخص و مطمئن مانند ایجاد جریانات نقدی، از روش‌های دیگر استفاده کردند. از همین رو ارزش آنها بر اساس داده‌های اقتصادی محاسبه نمی‌شد و اغلب، ارزشگذاری آنها بر اساس حدس و گمان پیش‌بینی می‌شد. این حدس و گمان که اکثر آن بر اساس خوش‌بینی بود باعث بزرگ‌تر شدن حباب قیمتی بازار سهام شد.
3-با کاهش نرخ بهره توسط فدرال رزرو، هزینه وام‌ستانی کاهش یافته بود. از طرف دیگر سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر افزایش یافته بودند. این سرمایه گذاران با سرمایه‌گذاری بر روی شرکت‌های نوپا و تازه‌وارد ارزش این شرکت‌ها را افزایش دادند. این افزایش ارزش و قیمت سهام بر اساس افزایش سود عملیاتی شرکت‌ها نبود بلکه بر اساس ورود پول و هیجان سرمایه‌گذاران بود.
4-همراهی رسانه با موج احساسی مردم تاثیر بسزایی در ایجاد حباب داشت. با ایجاد شعارهای “به دست آوردن سریع” که در تلویزیون و رادیو گفته می‌شد مردم بیش از پیش خوشبینانه و غیرمنطقی دست به خرید سهام می‌زدند.
در ادامه خط زمانی اقتصاد جهانی را در دو دهه 1990 و 2000 با هم بررسی می‌کنیم:
سیاست‌های پولی ایالات متحده در دهه 1990
پس از رکود اقتصادی در ابتدای دهه 1990 به نظر می‌رسید اقتصاد ایالات متحده در حال بهبود است. بین سال‌های 1990 تا 1994 فدرال رزرو با افزایش نرخ بهره سعی بر کنترل نقدینگی داشت و سیاست‌های انقباضی را در پیش گرفته بود. از طرف دیگر ژاپن در رکود اقتصادی گرفتار شده بود، این رکود آنقدر بزرگ بود که در نهایت منجر به از دست‌دادن 1 تریلیون دلار در تولید ناخالص داخلی ژاپن شد.
با توجه به بزرگی اقتصاد ژاپن، مشکلات به کشورهای دیگر هم سرایت کرد. دولت‌های آلمان و ایالات متحده که نمی‌خواستند کمک‌های مالی در طول بحران مکزیک را تکرار کنند، به دنبال ایجاد سوبسید برای خرید کالاهای ژاپنی بودند. این اقدام نیاز به افزایش نقدینگی داشت و این نقدینگی در نهایت باید وارد یک بازار می‌شد. نقدینگی ایجاد شده به سوی بازار سهام رفت و باعث رشد این بازار شد.
در سال‌های 1995 و 1996 با کاهش نرخ سود سپرده‌ها که توسط فدرال رزرو انجام شد، شاخص نزدک به رشد خود ادامه داد و پیشتاز این رشد شرکت‌هایی بودند که تکنولوژی و اینترنت را وارد عملیات خود کرده بودند. به دنبال علاقه مردم به اینترنت و کارکردهای آن، شرکت‌های فناوری قدرتمند به دنبال IPO (عرضه اولیه) بودند تا از استقبال مردم استفاده کرده و تامین مالی کنند. بازدهی این عرضه اولیه‌ها در روز اول به بیش از 100 درصد می‌رسید و در برخی موارد بین 500 تا 700 درصد بازدهی ایجاد شده بود.
هزینه‌های گزاف شرکت‌های دات‌کام
شرکت‌های دات‌کام با استقبال مردم در حال رشد (هرچند غیرواقعی) بودند، اما شرکت‌ها برای اینکه سهم بیش‌تری از بازار را برای خود کنند، تبلیغات زیادی را انجام می‌دادند. این تبلیغات هزینه‌های سنگینی را بر دوش شرکت‌ها می‌گذاشت. هزینه‌هایی که بیش‌تر از ظرفیت سرمایه و درآمد شرکت بود و تنها به دلیل هیجان بیش‌از حد مردم بود. این تبلیغات با شعارهای «سریع رشد کن» و «یا رشد کن یا گم‌شو» در سطح کشور انجام می‌شد که هیزمی بر آتش ایجاد شده بود، و از طرف دیگر باعث ایجاد زیان در صورت‌های مالی شرکت‌ها می‌شد.
فروپاشی نزدیک است…
بسیاری از اقتصاددانان در آن دوره درباره وضعیت خطرناک بازار سهام و شرکت‌های دات‌کام هشدار داده بودند اما عده کمی از افراد این هشدارها را جدی گرفته و سرمایه خود را از بازار سهام خارج کردند. در واقع طمع آنچنان چشم مردم را بسته بود که این هشدارها شنیده نمی‌شد. اعتقاد بسیاری از افراد این بود که زمانی که تابلو معاملات صعود را نشان می‌دهد دلیلی برای نگرانی نیست!
ورود به دهه 2000
با نزدیک شدن به دهه 2000 زمانی که شرکت‌ها برای مشکلات سال 2000 آماده می‌شدند، هزینه‌های مربوط به فناوری پایدار نبود. یکی از نگرانی‌هایی که بابت ورود به قرن 21 وجود داشت، به مشکل خوردن سیستم‌های کامپیوتری بود که پیش‌بینی می‌شد برای تبدیل سال در تقویم کامپیوتری از 1999 به 2000 مشکلات اجتماعی بزرگی به وجود بیاید، که در نهایت مشخص شد این موضوع تنها یک نگرانی بی‌دلیل بود.
ترکیدن حباب، مرحله اول
فدرال رزرو در اوایل دهه 2000 با افزایش مکرر نرخ بهره سیاست انقباضی را در پیش گرفته بود. با افزایش هزینه وام‌ستانی و انگیزه سرمایه‌گذاران برای گرفتن بهره بدون ریسک افزایش یافت. از طرف دیگر رشد بیش از حد شرکت‌های کوچکی که شاید به اندازه‌ی یک سوله بودند اما چندین میلیارد دلار ارزش داشتند باعث آغاز ترکیدن حباب بازار سهام در مارس 2000 شد. در اولین روز این ریزش، شاخص نزدک حدود 3 درصد افت کرد.
ترکیدن حباب، مرحله دوم
در 20 مارس 2000 مقاله‌ای با عنوان «هشدار! شرکت‌های اینترنتی به سرعت پولشان تمام خواهد شد» توسط مجله بارونز منتشر شد. در این مقاله ورشکستگی قریب الوقوع بسیاری از شرکت‌های اینترنتی پیش‌بینی شده بود. این مقاله باعث شد برخی از سرمایه‌گذاران در سرمایه‌گذاری خود تجدید نظر کنند. پس از آن شرکت Micro Strategy که در عرض یک سال از 7 دلار تا 333 دلار رسیده بود، با کاهش 146 دلاری یا 62 درصدی مواجه شد که ریزش بسیار بزرگی بود. در روز جمعه 14 آوریل شاخص نزدک 9 درصد افت کرد و هفته‌ای که در آن 25 درصد ریزش کرده بود را تکمیل کرد.
ترکیدن حباب، مرحله سوم
توماس جکسون قاضی پرونده شکایت ایالات متحده علیه شرکت مایکروسافت با تمام گمانه‌زنی‌هایی که در رابطه با این پرونده به‌وجود آمده بود، رأی را صادر کرد. رأی به نفع دولت ایالات متحده بود و شرکت مایکروسافت به دلیل نقض قوانین مجرم شناخته شد. این رأی باعث ریزش 15 درصدی سهام این شرکت شد و شاخص نزدک 8 درصد دیگر ریزش کرد. در همان روز بلومبرگ مقاله‌ای که بسیار هم دیده شد را منتشر کرد. عنوان این مقاله چنین بود: «سرانجام زمان توجه به اعداد فرا رسیده است»
سرانجام شرکت‌های دات‌کام
پس از اینکه سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر فروکش کرد، ذهنیت عملیاتی مدیران و سرمایه‌گذاران به کلی تغییر یافت.
بسیاری از شرکت‌های دات‌کام با کمبود سرمایه مواجه شدند و مراحل انحلال را طی کردند. با این حال بسیاری از شرکت‌ها توانستند این سقوط را تحمل کنند. 48 درصد از شرکت‌های دات‌کام تا سال 2004 زنده ماندند؛ البته با ارزش های بسیار پایین‌تر.
چندین شرکت و مدیران‌ها از جمله برنارد ابرز و جفری اسکیلینگ (بزرگ‌ترین مدیران کلاه‌بردار) به دلیل سوء استفاده از پول سهامداران مجرم شناخته شده و مشمول جریمه‌های سنگینی شدند که عمده این جریمه‌ها به دلیل گمراه کردن سرمایه‌گذاران بود.
تصمیمات فدرال رزرو پس از بحران دات‌کام
در اوایل دهه 2000 گرنسپن، رئیس وقت بانک مرکزی ایالات متحده ، مردم را تشویق کرد که به جای استفاده از وام‌های مسکن با بهره ثابت از وام‌های رهنی با بهره متغیر استفاده کنند. فدرال رزرو در همان روزها گزارشی را تهیه کرد مبنی بر اینکه در صورت انتخاب وام‌های رهنی با بهره متغیر مردم می‌توانند چندین هزار دلار پول پس انداز کنند. در سال 2004 گزارشی نشان‌داد که اقبال مردم نسبت به وام‌هایی با بهره متغیر از 5 درصد به 40 درصد افزایش یافته که عدد قابل توجهی به حساب می‌آید. این سیاست‌ها در نهایت منجر به بحران مسکن 2008 شد. پیشنهاد می‌کنیم مقاله “بحران مالی 2008” را مطالعه فرمایید.
سخن پایانی
بحران دات‌کام نتیجه رشد بی‌رویه و غیرمنطقی بازار سهام به خصوص در شرکت‌های دات‌کام بود (شرکت‌هایی که خدمات اینترنتی ارائه می‌دادند یا به خدمات خود اضافه کرده بودند). بازدهی بسیار بالایی که برای سرمایه‌گذاران اتفاق افتاد باعث شد چشم به روی تحلیل بنیادی و صورت‌های مالی شرکت‌ها ببندند و نسبت‌های مالی را فراموش کنند. همین عامل باعث ورود افراد جدیدی بود که تخصص خرید سهام را نداشتند و هیجانی به خرید سهام می‌پرداختند. البته بسیاری از اقتصاددانان مقصر اصلی بحران دات‌کام را فدرال رزرو می‌دانند؛ به این دلیل که با پایین آوردن نرخ بهره اخذ وام را آسان‌تر از قبل و اشتهای ریسک‌پذیری افراد را افزایش دادند.
