بازار خرسی چیست و چگونه آن را تشخیص دهیم؟

بازار خرسی چیست؟

بازار خرسی (bear market) در اصطلاح بازاری است که برای مدتی طولانی کاهش قیمت‌ها را تجربه می‌کند. در این بازار عموما قیمت‌ها حداقل شاهد ۲۰ درصد افت بوده‌اند، سنتیمنت کلی منفی است و سرمایه‌گذاران نسبت به آینده آن بدبین هستند.

بازارهای خرسی اغلب به کل بازار یا شاخص‌هایی نظیر شاخص SP500 اشاره دارند، اما در مورد سهام یا کالاهای خاص هم اگر در دوره زمانی مشخص (معمولا ۲ ماه یا بیشتر) افتی بیش از ۲۰ درصد صورت گیرد نیز چنین موضوعی صادق است. بازارهای خرسی ممکن است با کاهش رشد اقتصادی یا رکود هم‌زمان شوند. چنین بازاری در سمت مقابل بازار صعودی و بازار گاوی قرار دارد.

درک بازار خرسی

قیمت سهام عموما منعکس‌کننده انتظارات آتی جریان‌های نقدی و سود شرکت است. با کاهش چشم‌انداز رشد و از بین رفتن انتظارات صعودی، قیمت افت می‌کند. ترس، رفتار گله‌ای و عجله برای ضرر کمتر منجر به دوره‌های طولانی‌ کاهش قیمت می‌شود.

در تعریف بازار خرسی به کاهشی حداقل ۲۰ درصدی اشاره‌ شده است. اما این عدد معیاری قطعی نیست و می‌توان گفت افت ۱۰ درصدی هم نشانگر روندی نزولی است. تعریف دیگری برای بازار خرسی وجود دارد که در آن سرمایه‌گذاران بیش از آنکه ریسک‌پذیر باشند، ریسک گریزند. چنین بازاری می‌تواند ماه‌ها یا سال‌ها ادامه داشته باشد چرا که سرمایه‌گذاران تنها به دلیل حدس و گمان خود، در خلاف جهت چنین بازاری اقدام نمی‌کنند.

بازار خرسی می‌تواند علت‌های مختلفی داشته باشد اما عمده‌ترین دلایل عبارت‌اند از: تضعیف یا کند شدن رشد اقتصاد، ترکیدن حباب‌ها، بیماری‌های همه‌گیر، جنگ، بحران‌های ژئوپلیتیک و تغییرات پارادایم اقتصادی (مانند گذار به اقتصاد آنلاین). نشانه‌های اقتصادی که ضعیف شده یا رشدش کم شده عبارت از کاهش اشتغال، کاهش درآمد، بهره‌وری کم و کاهش سود شرکت‌ها است. علاوه بر این مسائل، دخالت دولت در اقتصاد نیز می‌تواند باعث ایجاد بازار خرسی شود.

تغییر نرخ مالیات یا نرخ بهره هم می‌تواند منجر به بازاری خرسی شود. همچنین کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران یکی از نشانه‌های اولیه بازار خرسی است. اگر سرمایه‌گذار حس کند چیزی در شرف وقوع است سعی می‌کند معطل نماند؛ در اینجا اقدام به فروش سهام می‌کند تا از ضرر بیشتر جلوگیری کند.

بازارهای خرسی می‌توانند از چند هفته تا چند سال به طول بیانجامد. یک بازار خرسی سکولار (بازار سکولار بازاری است که محرک بنیادی‌اش برای مدت‌زمانی طولانی تغییر نمی‌کند) بین ۱۰ تا ۲۰ سال می‌تواند ادامه‌دار باشد و نشانه‌اش بازدهی کمتر از متوسط برای مدتی طولانی است. در چنین بازاری ممکن است صعودهای قیمتی خوبی هم در سهام یا شاخص‌ها رخ دهد اما چنین حرکاتی پایدار نیست و قیمت به سطوح قبل خودش بازمی‌گردد. از سوی دیگر یک بازار خرسی دوره‌ای چند هفته تا چند ماه بیشتر ادامه نخواهد داشت.

در ۲۴ دسامبر ۲۰۱۸ اکثر شاخص‌های اصلی بازار سهام ایالات‌متحده با کاهشی تقریبا ۲۰ درصدی، در شرف ورود به محدوده بازار خرسی بودند. همچنین شاخص‌های اصلی مانند SP500 و  شاخص متوسط صنعتی داوجونز (DJIA) بین ۱۱ و ۱۲ مارس ۲۰۲۰ وارد محدوده بازار خرسی شدند. قبل از این، آخرین بازار خرسی بلندمدت بین سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۹ در دوره بحران مالی رخ داد که تقریبا ۱۷ ماه به طول انجامید. SP500 در آن زمان ۵۰ درصد از ارزش خود را از دست داد.

در فوریه ۲۰۲۰ با همه‌گیری کرونا، سهام جهانی ناگهان وارد بازاری خرسی شدند به طوری که شاخص DJIA از سقف قیمتی‌اش (۲۹,۵۶۸.۷۷) در ۱۲ فوریه با ۳۸ درصد افت در ۲۳ مارس به (۱۸,۲۱۳.۶۵) رسید. هرچند که در ادامه SP500 و Nazdaq100 در آگوست ۲۰۲۰ سقف‌های جدید ثبت کردند.

مراحل بازار خرسی

بازارهای خرسی معمولا ۴ مرحله دارند:

1. نشانه مرحله نخست قیمت‌های بالا و سنتیمنت مثبت سرمایه‌گذاران است. در پایان این مرحله سرمایه‌گذاران شروع به خروج از بازار و کسب سود می‌کنند.
2. در این مرحله قیمت سهام شدیدا کاهش می‌یابند، فعالیت‌های تجاری و سود شرکت‌ها کم شده و شاخص‌های اقتصادی که زمانی مثبت بودند از متوسط خود کمتر می‌شوند. با منفی شدن سنتیمنت، برخی از سرمایه‌گذاران وحشت‌زده می‌شوند. این مرحله به‌عنوان مرحله تسلیم (capitulation) نیز شناخته می‌شود.
3. در مرحله سوم با ورود سفته‌بازان قیمت و حجم معاملات افزایش می‌یابد.
4. در مرحله آخر کاهش قیمت سهام ادامه‌ دارد اما سرعت آن کم می‌شود. قیمت‌های مناسب و اخبار خوب منجر به جذب سرمایه‌گذاران شده و بازار خرسی به بازاری گاوی تبدیل می‌شود.

خرس و گاو: پدیده بازار خرسی نام خود را از نحوه حمله خرس به طعمه‌ گرفته است، حرکت پنجه‌ها به سمت پایین. به همین دلیل بازارهایی که نزولی هستند را به این نام می‌خوانند. دقیقا مانند بازار صعودی که به دلیل نحوه شاخ زدن گاو به بازارهای گاوی معروف است.

تفاوت اصلاح با بازار خرسی

بازارهای خرسی را نباید با اصلاح اشتباه گرفت، اصلاح روندی کوتاه‌مدت با دوره کمتر از ۲ ماه است. اصلاح فرصت مناسبی برای سرمایه‌گذاران ارزشی است تا وارد سهم شوند، اما فرصت مناسب ورود در بازار خرسی به‌ندرت پیدا می‌شود. این امر به علت غیرممکن بودن تشخیص انتهای بازار خرسی است. جبران ضرر در چنین بازاری بسیار دشوار است، مگر اینکه فروشنده باشید یا از سایر روش‌های موجود در بازاری نزولی سود کسب کنید.

بین سال‌های ۱۹۰۰ تا ۲۰۱۸ شاخص DJIA تقریبا ۳۳ بار بازار خرسی را تجربه کرد که می‌توان گفت به‌صورت میانگین هر ۳ سال یک‌بار شاهد یک بازار خرسی هستیم. یکی از شاخص‌ترین بازارهای خرسی مصادف با بحران مالی جهانی در سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۹ بود. در این مدت شاخص DJIA به میزان ۵۴ درصد کاهش یافت. آخرین بازار خرسی شاخص‌های SP500 و DJIA به دلیل همه‌گیری ویروس کرونا در سال ۲۰۲۰ رخ داد. شاخص ترکیبی Nazdaq هم اخیرا در ماه مارس به دلیل ترس از جنگ در اوکراین، تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه و تورم بالا وارد بازار خرسی شده است.

فروش استقراضی در بازارهای خرسی

سرمایه‌گذاران در بازار خرسی می‌توانند با فروش سود کسب کنند. در این روش سهام قرضی به فروش رفته و در قیمت‌های پایین‌تر بازخرید می‌شوند. این روش ریسک بالایی داشته و در صورت عدم موفقیت می‌تواند ضررهای سنگینی در پی داشته باشد. فروشنده سهام قبل از ثبت سفارش، سهام موردنظر را باید از کارگزار قرض بگیرد. مبلغ سود و زیان از تفاوت قیمتی که سهم در آن فروخته‌شده و قیمتی که بازخرید در آن صورت می‌گیرد، محاسبه می‌شود. قیمت بازخرید به قیمت پوشش نیز معروف است.

برای مثال فردی ۱۰۰ سهم شرکتی را به قیمت ۹۴ دلار می‌فروشد. قیمت افت کرده و معامله در ۸۴ دلار پوشش داده می‌شود. در این معامله سرمایه‌گذار ۱۰۰۰=۱۰*۱۰۰ دلار سود کسب می‌کند. اگر پس از معامله قیمت سهم بالا رود فرد به هنگام پوشش باید زیان شناسایی کند.

کارکرد صندوق‌های معکوس و آپشن در بازارهای خرسی

در معامله اختیار فروش می‌توان تا تاریخی مشخص یا قبل از آن سهام شرکتی را فروخت، با این تفاوت که فرد مسئولیتی بر عهده نگرفته و آزادی بیشتری دارد. اگر نسبت به سقوط بازار مطمئن نیستید می‌توانید از اختیار فروش استفاده کنید و پرتفوی خود در برابر ریزش قیمت‌ها ایمن کنید. سرمایه‌گذاران برای استفاده از این مزیت باید امکان معامله در بازار آپشن را در حساب خود داشته باشند. جدا از بازار خرسی، خرید اختیار فروش معمولا مطمئن‌تر از فروش آن است.

صندوق‌های معکوس مخصوص بازارهای نزولی طراحی شده‌اند. برای مثال صندوق معکوس شاخص SP500 در صورت افت این شاخص به میزان ۱ درصد، ۱ درصد رشد خواهد کرد. در صندوق‌های اهرمی این بازدهی چند برابر است. همانند بازار آپشن صندوق‌های معکوس نیز هنگام عدم اطمینان از رشد یا برای حفاظت از پرتفوی استفاده می‌شوند.

آشنایی با چند نمونه واقعی

بحران حباب وام‌های مسکن که موجب ریزش سهام در اکتبر ۲۰۰۷ شد. در آن زمان شاخص SP500 در ۹ اکتبر ۲۰۰۷ به سقف ۱,۵۶۵.۱۵ رسیده بود، اما پس از سقوط بازار و مشخص شدن مقدار نکول وام مسکن در کل اقتصاد، در ۵ مارس ۲۰۰۹ به ۶۸۲.۵۵ رسید. شاخص‌های اصلی بازار سهام ایالات‌متحده در ۲۴ دسامبر ۲۰۱۸ با ریزشی ۲۰ درصدی باز هم به بازار خرسی بسیار نزدیک بودند.

تازه‌ترین نمونه هم شاخص DJIA است که در ۱۱ مارس ۲۰۲۰ وارد بازاری خرسی شد، شاخص SP500 هم یک روز بعد همین راه را ادامه داد. با شروع همه‌گیری کووید و قرنطینه‌ها، نگرانی از کاهش تقاضا و مصرف افزایش یافت و موجب سقوط بازار سهام شد. در این دوره داوجونز از سقف ۳۰,۰۰۰ به ۱۹,۰۰۰ رسید. در این دوره شاخص SP500 نیز ۳۴ درصد سقوط کرد.

نمونه دیگر، ترکیدن حباب دات کام در سال ۲۰۰۰ است که تا اکتبر ۲۰۰۲ ادامه داشت و شاخص SP500 در آن زمان تقریبا ۴۹ درصد سقوط داشت. معروف‌ترین نمونه هم رکود بزرگ است که در ۲۸ و ۲۹ اکتبر ۱۹۲۹ موجب سقوط سنگین بازار سهام شد.