شاخص سوآپ یک شبه یا به‌اختصار OIS، نوعی ابزار مالی است که برای مدیریت ریسک نرخ بهره استفاده می‌شود. در این نوع قرارداد طرفین معامله، به دلیل پیش‌بینی متفاوتی که از نرخ بهره در آینده دارند، اقدام به تبادل نرخ بهره می‌کنند. سوآپ یک‌شبه، به‌عنوان یک شاخص از سلامت بازارهای بین‌بانکی و میزان ریسک در بازارهای اعتباری شناخته می‌شود و اغلب به‌عنوان یک معیار برای اندازه‌گیری استرس نسبی در بازارهای مالی مورداستفاده قرار می‌گیرد. در این مقاله، به بررسی ساختار، کاربردها و ریسک‌های مرتبط با قرارداد سوآپ خواهیم.
شاخص سوآپ یک‌شبه چیست؟
شاخص سوآپ یک‌شبه ابزاری است که مؤسسات مالی برای معاوضه نرخ بهره وام‌هایی که در اختیار دارند، از آن استفاده می‌کنند. در این قرارداد پوشش ریسک، دو طرف توافق می‌کنند که با حفظ ماهیت، مبلغ و شرایط وامی که در اختیار دارند، صرفاً به تبادل نرخ بهره بپردازند. در این قراردادها معمولاً یک طرف قرارداد، نرخ بهره ثابتی را پرداخت می‌کند و در مقابل، نرخ بهره شناوری را دریافت می‌کند. این نرخ شناور معمولاً بر اساس نرخ‌هایی مانند نرخ وجوه فدرال در ایالات متحده یا نرخ تضمینی تامین مالی یک شبه (SOFR) است. مدت‌زمان شاخص سوآپ یک‌شبه نیز بر اساس توافق طرفین قرارداد، می‌تواند از کوتاه‌مدت (یک روز) تا دوره‌های طولانی‌تر (معمولاً بیش از یک سال) اجرا شود.
شاخص سوآپ یک‌شبه، نقش مهمی در بازارهای مالی ایفا می‌کند و مکانیزمی را برای طرفین فراهم می‌کند تا ریسک نرخ‌های بهره کوتاه‌مدت را مدیریت کنند. این امر به‌ویژه برای مؤسساتی مانند صندوق‌های بازنشستگی، صندوق‌های پوشش ریسک و سایر مؤسسات مالی که به دنبال بهینه‌سازی پرتفوی خود و کنترل نوسانات در نرخ‌های بهره هستند، مفید است.
اکنون با ارائه مثال ساده‌ای، انگیزه و شیوه عملکرد قرارداد شاخص سوآپ یک‌شبه را تشریح می‌کنیم:
دوره مستر کلاس طلا
جامع‌ترین دوره آموزشی طلا
این دوره در مجموعه یوتوفارکس تهیه شده و نتیجه سال‌ها تجربه در حوزه معامله‌گری طلا و فارکس است. این دوره توسط مجموعه‌ای از معامله‌گران حرفه‌ای یوتوفارکس تهیه شده است. با خرید این دوره از تجربه چندین معامله‌گر بهره‌مند خواهید شد.
فرض کنید شرکت A ، وامی به ارزش ۱۰ میلیون دلار با نرخ بهره شناور و شرکت B ، وامی به ارزش مشابه و نرخ بهره ثابت ۳ درصد در اختیار دارد. شرکت A بر این باور است که نرخ‌های بهره در آینده رشد خواهند کرد و افزایش نرخ بهره می‌تواند بر ترازنامه این شرکت اثر منفی بگذارد.
یکی از راه‌های پیش روی این شرکت برای مدیریت ریسک نرخ بهره، فسخ وام و اقدام برای دریافت وام با بهره ثابت است. اما این‌کار لزوماً کار صحیحی نیست و می‌تواند هزینه‌هایی را به شرکت تحمیل نماید. راهکار مناسب استفاده از قرارد سوآپ است. بدین منظور شرکت A و شرکت B وارد یک قرارداد OIS با ارزش فرضی ۱۰ میلیون دلار می‌شوند. شرکت A با پرداخت نرخ ثابت ۳ درصد موافقت می‌کند و شرکت B نیز موافقت می‌کند که نرخ شناور را بر اساس شاخص سوآپ یک شبه بپردازد. در پایان هر روز، نرخ شناور بر اساس ارزش شاخص سوآپ یک‌شبه محاسبه می‌شود. اگر نرخ یک شبه ۲.۵ درصد باشد، شرکت B باید ۲.۵ درصد از ارزش واقعی ۱۰ میلیون دلار را به شرکت A پرداخت کند. این پرداخت معمولاً خالص‌سازی می‌شود؛ به این معنی که فقط مابه التفاوت نرخ‌ها، مبادله می‌شود.
شناخت کامل شاخص سوآپ یک‌شبه
قرارداد شاخص سوآپ یک‌شبه نوع خاصی از قراردادهای سوآپ نرخ بهره می‌باشد؛ بنابراین پیش از بررسی شاخص سوآپ یک‌شبه ابتدا باید با قرارداد سوآپ نرخ بهره آشنا شوید.
قرارداد سوآپ نرخ بهره چیست؟
قرارداد سوآپ نرخ بهره، نوعی قرارداد آتی است که در آن مبالغ نرخ بهره بر حسب ارزهای مشابه توسط طرفین قرارداد، معاوضه می‌شود. در این نوع قرارداد، پرداخت‌ها می‌تواند به دو شیوه صورت گیرد:
سوآپ نرخ ثابت به شناور (Fixed-to-Floating): در این نوع قرارداد، یکی از طرفین مبلغ بهره ثابت را دریافت و مبلغ بهره شناور را پرداخت می‌کند. به‌عبارت‌دیگر، یک طرف، بهره ثابت را تعهد می‌کند و در مقابل بهره شناور دریافت می‌کند.
سوآپ شناور به شناور (Floating-to-Floating): در این نوع قرارداد، طرفین مبالغ بهره شناور را معاوضه می‌کنند. این نوع قرارداد در سررسیدهای مختلف مانند سررسید یک‌ماهه، سه‌ماهه یا شش‌ماهه منعقد می‌شود.
لازم به ذکر است که در قرارداد سوآپ نرخ بهره، گزینه سوآپ ثابت به ثابت وجود ندارد؛ زیرا این نوع قرارداد بر پایه ارز یکسانی شکل می‌گیرد. همچنین در این قرارداد، تسویه‌ها به‌صورت خالص، به‌طرف مقابل پرداخت می‌شود.
باتوجه‌به تعریف فوق، می‌توان دریافت که قرارداد سوآپ یک‌شبه، نوع خاصی از قرارداد سوآپ نرخ بهره به‌صورت ثابت – شناور است. برای اجرای یک شاخص سوآپ یک‌شبه، دو طرف قرارداد باید در مورد شرایط، از جمله مبلغ اسمی، نرخ ثابت، نرخ شناور و تعداد پرداخت‌ها، به توافق برسند. محاسبه و تسویه پرداخت‌ها معمولاً به‌صورت روزانه انجام می‌شود و آن را به ابزاری کارآمد برای مدیریت ریسک نرخ بهره کوتاه‌مدت تبدیل می‌کند.
در قرارداد سوآپ یک‌شبه، شاخصی مانند نرخ وجوه فدرال، به عنوان مبنا برای بخش شناور قرارداد عمل می‌کند و بخش ثابت قرارداد با نرخ مورد توافق دو طرف تعیین می‌شود. برخلاف بخش ثابت قرارداد که برای محسابه سود، ضریبی ثابت دارد، سود تعلق گرفته به بخش شناور قرارداد با نرخ سوآپ یک شبه، به صورت مرکب حساب شده و در تاریخ‌های معین تسویه می‌شود. تعیین ارزش فعلی (PV) بخش شناور را نیز می‌توان به دو روش انجام داد: یا از طریق محاسبه مرکب نرخ یک‌شبه یا با محاسبه میانگین هندسی نرخ در یک دوره مشخص.
مؤسسات مالی به دلایل متعددی از شاخص سوآپ یک‌شبه استقبال می‌کنند. اول اینکه، شاخص یک‌شبه که اغلب با نرخ‌هایی مانند نرخ وجوه فدرال محاسبه می‌شود، شاخص قابل اعتمادتری نسبت به سایر نرخ‌های بین بانکی تلقی می‌شود. ثانیاً، این سوآپ‌ها در مقایسه با اسپرد (اختلاف) نرخ بهره‌های معمولی، ریسک کمتری دارند. این دلایل، شاخص سوآپ یک‌شبه را به ابزاری جذاب برای مؤسساتی تبدیل می‌کند که به دنبال مدیریت ریسک نرخ بهره به شیوه‌ای مطمئن‌تر هستند.
عملکرد شاخص سوآپ یک‌شبه
- ساختار قرارداد: یک قرارداد OIS بر اساس دو جریان نقدینگی ساخته شده است. یکی از طرفین، متعهد به پرداخت نرخ بهره ثابت و از پیش تعیین شده برای مبلغ اسمی است. در عوض، طرف مقابل مبلغ بهره شناوری را دریافت می‌کند که با میانگین نرخ شناور یک‌شبه در مدت توافق شده، تعیین می‌شود. این ساختار امکان تبادل پویا را بر اساس نوسانات نرخ یک‌شبه فراهم می‌کند.
- محاسبه نرخ سواپ: نرخ سوآپ یک‌شبه، توسط بازار تعیین می‌شود و میانگین نرخ یک‌شبه مورد انتظار را منعکس می‌کند. محاسبه نرخ واقعی یک‌شبه معمولاً با استفاده از میانگین هندسی انجام می‌شود که اثر بهره مرکب را محاسبه می‌کند.
- استفاده در معاملات مالی: OIS نقشی اساسی در معاملات مالی ایفا می‌کند و در درجه اول به عنوان ابزاری برای پوشش ریسک نرخ بهره عمل می‌کند. مؤسسات مالی مختلفی از جمله بانک‌ها، از قراردادهای OIS برای تضمین نرخ بهره ثابت استفاده می‌کنند و از افزایش احتمالی نرخ یک‌شبه در امان می‌مانند. علاوه بر کاهش ریسک، OIS همچنین به عنوان معیاری برای قیمت‌گذاری سایر ابزارهای مالی عمل می‌کند و به کارایی و شفافیت کلی بازارهای مالی کمک می‌کند.
شاخص سوآپ یک‌شبه چگونه محاسبه می‌شود؟
در این بخش به چگونگی محاسبه شاخص سوآپ یک‌شبه می‌پردازیم:
۱- ابتدا می‌بایست نرخ مؤثر را محاسبه نماییم. به این منظور، نرخ شبانه، در روز اول قرارداد را در نظر می‌گیریم و آن را در مدت قرارداد ضرب می‌کنیم. اگر قرارداد از روز جمعه شروع شود، مدت قرارداد سه روز خواهد بود (با احتساب تعطیلات آخر هفته). در غیر این صورت، مدت قرارداد یک روز است. برای مثال، اگر نرخ شبانه ۰.۰۰۵٪ باشد و قرارداد از روز جمعه شروع شود، نرخ مؤثر برابر با ۰.۰۱۵٪ خواهد بود (۰.۰۰۵٪ × ۳ روز). در غیر این صورت، نرخ مؤثر ۰.۰۰۵٪ خواهد بود.
۲- در ادامه، نرخ مؤثر را بر ۳۶۰ تقسیم می‌نماییم. توجه داشته باشید که در فرمت استاندارد محاسبات مالی، یک سال را به جای ۳۶۵ روز، ۳۶۰ روز در نظر می‌گیرند.
( ۵-^۱۰ × ۱.۳۸۸۹ = ۳۶۰ ÷ ٪۰.۰۰۵ )
۳- در این مرحله کافی است نتیجه مرحله ۲ را با عدد یک جمع کنیم که حاصل برابر می‌شود با: ۱.۰۰۰۰۱۳۸۸۹
۴- در این مرحله برای محاسبه کل نرخ بهره وام، نرخ مرحله ۳ را در اصل مبلغ وام (فرضاً یک میلیون دلار) ضرب می‌کنیم.
$۱،۰۰۰،۰۱۳.۸۹= ۱.۰۰۰۰۱۳۸۸۹ × $۱،۰۰۰،۰۰۰
۵- برای وام‌های چند روزه، مراحل ۲ تا ۴ برای هر روز تکرار شده و اصل مبلغ به طور مداوم به روز می‌شود.
۶- برای یک نرخ شبانه متفاوت، مراحل ۵ و ۶ تکرار می‌شود: در صورت وجود، با دنبال کردن مراحل مشابه، می‌توان از نرخ متفاوتی برای دوره‌های مختلف استفاده کرد.
۷- اکنون برای محاسبه مبلغ کل، نرخ بدست آمده از مرحله ۳ به توان تعداد روزهای وام می‌رسد و در اصل مبلغ وام، ضرب می‌شود.
$۱،۰۰۰،۰۱۴.۷۲ = $۱،۰۰۰،۰۰۰ × ۱^۱.۰۰۰۰۱۴۷۲
۸- برای مشخص کردن سود بدست آمده از سوآپ، نتایج حاصل از مرحله ۷ و ۴ از هم کسر می‌شوند.
$۰.۸۳= $۱،۰۰۰،۰۱۳.۸۹ – $۱،۰۰۰،۰۱۴.۷۲
شرکت کنندگان در بازار شاخص سوآپ یک‌شبه
- مؤسسات مالی: مانند بانک‌ها و شرکت‌های بیمه، شرکت‌کنندگان مهمی در بازار OIS هستند. آنها فعالانه در این سوآپ‌ها شرکت می‌کنند تا ریسک نوسانات نرخ بهره را مدیریت کنند و روی نوسانات احتمالی در نرخ‌های بهره معامله کنند.
- صندوق‌های پوشش ریسک (هج فاندها) و صندوق‌های بازنشستگی: صندوق‌های پوشش ریسک از OIS به عنوان ابزار مدیریت ریسک در برابر نوسانات نرخ بهره کوتاه مدت استفاده می‌کنند زیرا این نوسانات می‌تواند بر استراتژی‌های سرمایه‌گذاری آنها تاثیر بگذارد. از سوی دیگر، صندوق‌های بازنشستگی ممکن است از OIS برای تراز کردن مؤثرتر دارایی‌ها و بدهی‌های خود استفاده کنند و در نتیجه ریسک کلی خود را کاهش دهند.
- بانک‌های مرکزی: در حالی که بانک‌های مرکزی مستقیماً مشارکت ندارند، تأثیر غیرمستقیم بر بازار OIS دارند. بانک‌های مرکزی روی نرخ‌های بهره کوتاه مدت کنترل دارند که اغلب به عنوان نرخ شناور در قراردادهای OIS استفاده می‌شود. سیاست‌ها و تصمیمات بانک‌های مرکزی نقش مهمی در شکل‌دهی پویایی بازار OIS دارند.
✔️ بیشتر بخوانید: بانک مرکزی چگونه بر بازار فارکس تاثیر می‌گذارد؟
مزایای شاخص سوآپ یک‌شبه
- پوشش ریسک نرخ بهره: OIS ، ابزار مؤثری برای محافظت در برابر نوسانات نرخ بهره در کوتاه‌مدت برای فعالان بازار محسوب می‌شود. این شاخص، به آنها اجازه می‌دهد تا در هنگام دریافت نرخ شناور، نرخ ثابتی را تعیین کنند و در نتیجه از تغییرات نامطلوب در نرخ‌های بهره در امان بمانند.
- مقرون به صرفه بودن: در مقایسه با سایر مشتقات نرخ بهره، شاخص سوآپ یک شبه به دلیل مدت زمان کوتاه‌تر و عدم پرداخت اولیه حق بیمه ، عموماً مقرون به صرفه هستند.
- نقدشوندگی: بازار شاخص سوآپ یک شبه، بسیار نقدشونده است و ورود و خروج به معامله را برای فعالان بازار تسهیل می‌کند. این نقدشوندگی، قیمت گذاری کارآمد را تضمین می‌کند و ریسک انجام معاملات بزرگ را کاهش می‌دهد.
- شرایط منعطف: قراردادهای OIS را می‌توان برای رفع نیازهای خاص مدیریت ریسک، سفارشی کرد. طرفین می‌توانند با توجه به نیازهای خود در مورد مبلغ قرارداد، مدت زمان و تعداد پرداخت‌ها مذاکره کنند.
ریسک‌های شاخص سوآپ یک‌شبه
در حالی که شاخص سوآپ یک شبه مزایای متعددی را ارائه می‌دهند، آگاهی از ریسک‌های موجود نیز ضروری است. برخی از ریسک‌های کلیدی عبارتند از:
- ریسک اعتباری:با وجود اینکه قراردادهای OIS به دلیل ماهیت کوتاه مدت معمولاً کم ریسک در نظر گرفته می‌شوند، از ریسک اعتباری مصون نیستند. این ریسک زمانی به وجود می‌آید که یکی از طرفین قرارداد، تعهدات خود را نکول کند. پتانسیل نکول، یک ریسک اعتباری را ایجاد می‌کند که شرکت کنندگان باید با دقت در نظر گرفته و مدیریت کنند.
- ریسک بازار: قراردادهای OIS نسبت به تغییرات غیرمنتظره در نرخ‌های یک شبه حساس هستند. ریسک بازار زمانی پدیدار می‌شود که نوسانات پیش‌بینی نشده‌ای در این نرخ‌ها ایجاد شود که برای طرف متعهد به پرداخت نرخ شناور، منجر به زیان‌های احتمالی شود. شرکت کنندگان در OIS باید از پویایی بازار و نوسانات نرخ بهره برای مدیریت موثر و کاهش ریسک بازار آگاه باشند.
- ریسک عملیاتی: OIS طیفی از مسائل مرتبط با اجرا و مدیریت این قراردادها را شامل می‌شود. این مسائل شامل ریسک‌های مرتبط با فرآیندهای تسویه قرارداد، خطاهای مستندسازی و خرابی سیستم است. مؤسسات شرکت کننده در معاملات OIS باید فرآیندهای مدیریت ریسک عملیاتی قدرتمندی را برای کاهش این مشکلات احتمالی اجرا کنند. این، شامل اطمینان از تسویه حساب دقیق و به موقع، حفظ مستندات جامع و دقیق و اجرای اقدامات حفاظتی در برابر خرابی سیستم است.
- ریسک نقدشوندگی: نوسانات شدید بازار می‌تواند بر نقدشوندگی و قیمت گذاری قراردادهای OIS و به طور بالقوه بر اجرای معاملات تأثیر بگذارد.
- ریسک‌های قانونی: معاملات OIS تحت نظر سازمان‌های نظارتی هستند و تغییرات در مقررات یا چارچوب‌های قانونی می‌تواند بر پویایی بازار تأثیر بگذارد.
نحوه استفاده از شاخص سوآپ یک‌شبه برای مدیریت ریسک
فعالان بازار می‌توانند از شاخص سوآپ یک‌شبه برای اهداف مختلف مدیریت ریسک استفاده کنند، از جمله:
- پوشش ریسک پرتفوی: سرمایه‌گذاران می‌توانند برای محافظت در برابر ریسک نرخ بهره کوتاه مدت در پرتفوی سرمایه‌گذاری خود، از OIS استفاده کنند و تاثیر نوسانات نرخ بهره بر بازده کلی خود را کاهش دهند.
- مدیریت هزینه‌های تامین مالی: مؤسسات مالی می‌توانند هزینه‌های تأمین مالی خود را با انعقاد قراردادهای OIS مدیریت کنند و به طور مؤثر هزینه بهره خود را برای یک دوره مشخص، ثابت نگه دارند.
مثال
یک مؤسسه مالی در ایالات متحده به نام بانک XYZ را تصور کنید که مجموعه‌ای از وام‌های مسکن با نرخ شناور صادر کرده است. بانک XYZ با توجه به تأثیر احتمالی افزایش نرخ بهره بر پرداخت سود‌های خود، تصمیم می‌گیرد از شاخص سوآپ یک‌شبه به عنوان ابزار مدیریت ریسک استفاده کند.
- اجرای سوآپ:بانک XYZ وارد یک OIS می‌شود که یک شاخص سوآپ یک‌شبه بر اساس نرخ مؤثر فدرال رزرو است. نرخ مؤثر فدرال رزرو نشان دهنده میانگین نرخ بهره‌ای است که بانک‌ها برای استقراض یک شبه پول از یکدیگر در ایالات متحده می‌پردازند.
- هدف: هدف اصلی بانک XYZ محافظت در برابر ریسک نرخ بهره در بازار وام دهی یک شبه ایالات متحده است. با انجام این کار، بانک قصد دارد پرداخت سود‌های خود را اصلاح کند که امکان بودجه‌بندی مؤثرتر و محافظت در برابر افزایش احتمالی نرخ‌های بهره را فراهم می‌کند.
- اجرا: در این OIS، بانک XYZ موافقت می‌کند که پرداخت‌های سود شناور وام‌های مسکن با نرخ شناور خود را با پرداخت‌های بهره ثابت، بر اساس نرخ مؤثر فدرال رزرو مبادله کند.
- کاهش ریسک: اگر قرار بود نرخ‌های بهره افزایش یابد، بانک XYZ از تغییرات احتمالی نرخ بهره، در امان خواهد بود زیرا پرداخت‌های با نرخ ثابت را دریافت می‌کرد و هزینه افزایش تعهدات با نرخ شناور را جبران می‌کرد. این به بانک XYZ اجازه می‌دهد تا نرخ بهره خود را به طور موثر مدیریت کند.
نکات کلیدی هنگام سرمایه‌گذاری در شاخص سوآپ یک‌شبه:
سرمایه‌گذاران باید عوامل زیر را هنگام سرمایه‌گذاری در شاخص سوآپ یک شبه در نظر داشته باشند:
- مشخصات ریسک: سرمایه‌گذاران باید ریسک‌های مربوط به شاخص سوآپ یک‌شبه، از جمله ریسک نرخ بهره، ریسک طرف مقابل معامله، و نوسانات بازار را ارزیابی کنند و باید بررسی کنند که این ریسک‌ها با میزان تحمل ریسک و اهداف سرمایه‌گذاری آنها مطابقت دارند یا خیر.
- وضعیت بازار: به‌روز بودن نسبت به شرایط حاکم بر بازار اهمیت بالایی دارد و سرمایه‌گذاران باید نسبت به تغییرات نرخ بهره و چارچوب‌های نظارتی مربوطه، اطلاعات داشته باشند.
سخن پایانی
شاخص سوآپ یک‌شبه، ابزاری کارآمد و انعطاف‌پذیر برای مدیریت ریسک نرخ بهره کوتاه‌مدت در اختیار فعالان بازار قرار می‌دهد. با انعقاد این قراردادها، سرمایه‌گذاران می‌توانند از سرمایه خود در برابر نوسانات نرخ بهره محافظت کنند و از مدیریت ریسک مقرون به صرفه بهره‌مند شوند.
سؤالات متداول
